Yorug‘lik difraksiyasi. Reja: Frenel zonalar usuli

YORUG‘LIK DIFRAKSIYASI.
Reja:
1. Frenel zonalar usuli.
2. Difraksion panjara va uning ajrata olish qobilyati.
3. Golografiya haqida ma’lumot.


Mavzular mazmuni: Yorug‘lik difraksiyasi. Gyuygens-Frenel prinsipi. Frenel zonalar usuli. Disk va doiraviy tirqishdan hosil bo‘ladigan Frenel difraksiyasi. Fraungofer difraksiyasi. Bitta tirqishdan va ko‘p tirqishlardan kuzatiladigan difraksiya. Difraksion panjara va uning ajrata olish qobilyati. Rentgen nurlari difraksiyasi. Vulf-Bregglar formulasi. Rentgenstrukturaviy analiz usuli. Golografiya haqida ma’lumot.
Tayanch iboralar: yorug‘lik, elektromagnit, to‘lqin, korpuskulyar, spektr, energiya, interferensiya, xalqa, difraksiya, zona, difraksion panjara, golografiya.
DIFFRAKSIYA
Yorug’lik difraksiyasi. Yorug’likning to’lqin tabiatini tasdiqlovchi hodisalaridan biri yorug’lik difraktsiyasidir. Yorug’lik to’lqinlarining to’siqlarni aylanib o’tishi va geometrik soya sohasi tomon og’ishi difraktsiya deb ataladi. Yorug’lik to’lqinlarining difraktsiyasini kuzatish uchun ma’lum bir shart sharoitlar yaratilishi kerak Yorug’likning to’lqin uzunligi to’siq o’lchamiga juda yaqin bo’lganda difraktsiya kuzatiladi.
Kichik diametrli tirqishli AB to’siqqa manba’dan yorug’lik nuri tushayotgan bo’lsin. Agar to’siq orqasiga ekran joylashtirilsa, biz ekranda aniq soya bilan chegaralangan yorug’ dog’ paydo bo’lganligini ko’ramiz (1-a, rasm). Agar tirqish kengligi torayib borilsa soyaning chegarai buziladi. Ekrandagi dog’ almashinib boruvchi yorug’ va qorong’u konsentrik aylanalar (halqalar) ko’rinishiga ega bo’lgan ketma - ket soyalardan iborat bo’ladi (1-b, rasm).


To’siqqa tushayotgan yorug’lik to’lqini monoxramatik bo’lsa (=const), halqalar almashinib boruvchi yorug’ va qorong’i aylanalar ko’rinishiga ega bo’ladi. Agar ekranga tushayotgan yorug’lik nomonoxramatik to’lqin bo’lsa(const),ekranda kamalak rangdagi difraksion manzara kuzatiladi.
Difraksion manzarasining ravshanligini oshirish maqsadida ikki va undan ortiq tirqichli optik asbobdan foydalaniladi. Bu asbobga difraksion panjara deyiladi.
Eng yaxshi difraksion panjarada 1 mm da shtrixlar soni bir necha mingga yetadi. Tirnalgan joylar chuqurchalarga o’xshaydi va uning kengligi bilan belgilanadi. Bu joyga yorug’lik dastalari kelib tushganida nur socxiladi va yorug’lik o’tmaydi. Shuning uchun xam tirnalgan joylar to’siqlar vazifasini bajaradi. Tirnalmagan joylar yorug’likka nisbatan shaffof bo’ladi va yorug’lik nurining dastasi o’tadi(2-rasm).
Bu joylar tirqishlar vazifasini o’taydi. Tirqishning kengligi a bilan to’siq kengligi b ning yig’indisini d bilan belgilaymiz: d=a+b. Bu kattalik difraktsion panjara davri yoki doimiysi deyiladi

2-rasm