Yorqinoy mirzayeva tut ipak qurti

partenogenetik rivojlanuvchi qurtlar olganligini aytgan. Sato partenogenetik nasl 
olish usulini (retseptini) nashr ettirmagan. 
Shunday qilib, tut ipak qurtining urug‘lanmagan tuxumlariga sun’iy yo‘l bilan 
ta’sir etish orqali ham erkak,ham urg‘ochi nasl olish mumkinligi ma’lum bo‘lgan. 
Endi har ikkala jinsdan ko‘plab etishtirish usulini ishlab chiqish, shuningdek, 
partenogenetik individlar hosil bo‘lishining sitogenetik mexanizmini o‘rganish
ishlari qolgan edi. 
Ko‘p yillab olib borilgan tadqiqotlar natijasida partenogenetik qurtlar paydo 
qilish usuli ishlab chiqilgan. Bu usul quyidagilardan iborat urug‘lanmagan urg‘ochi 
qurtlarning qorni yoriladi va ichi tuxumlar bilan liq to‘la ovariollar chiqarib olinadi. 
Tuxumlarni tuxum naychalaridan-ovariollardan chiqarib olish uchun ular marlidan 
qilingan elakdan ezib o‘tkaziladi. Ana shunday yo‘l bilan olingan urug‘lanmagan 
tuxumlar 18 minut mobaynida 46°C haroratli issiq suvga solib qo‘yiladi, shundan 
keyin xona haroratidagi suv bilan tezgina yuviladi. Shu yo‘l bilan faollantirilgan 
tuxumlardan 85% gacha partenogenetik qurt chiqadi, bu qurtlarning hammasi 
urg‘ochi bo‘lib, ular o‘z onasining irsiy tabiatini aniq takrorlaydi. Sitologik 
tadqiqotlar harorat ta’siri natijasida, tuxum pronukleusining yo‘naltiruvchi tanacha 
yadrosiga qo‘shilishi yo‘li bilan tuxum ichida o‘z-o‘zidan urug‘lanish jarayoni sodir 
bo‘lishini ko‘rsatdi. Ana shunday qo‘shilish natijasida xromosomlar jufti tiklanadi va 
tuxumning embrioni normal ravishda rivojlana boshlaydi. Sun’iy partenogenez yo‘li 
bilan faqat urg‘ochi nasl etishtirish usuli katta nazariy ahamiyatga ega, chunki bu usul 
urug‘lanish jarayonini oydinlashtirib beradi. Shu bilan birga, partenogenez yordamida 
tut ipak qurtlari irsiy belgilarining nasldan-naslga o‘tishini o‘rganish mumkin. 
Yuqorida aytib o‘tilganidek, yoshi katta-kichik partenogenetik qurtlarning hammasi 

---

bir xildagi irsiyatga ega bo‘ladi va o‘z onasining irsiy belgilarini to‘la takrorlaydi. 
Misol uchun, uchi to‘mtok pilla o‘raydigan biror zot qurtlar o‘ragan pillalar orasida 
uchli (uchi ingichka) pillalar uchrab qolish hodisasi irsiy belgimi yoki yo‘qmi 
ekanligini aniqlash kerak bo‘lib qoldi deylik. Bu masalani hal qilish uchun shu zotdan 
urg‘ochi jinsga kiruvchi uchi ingichka pilla olib, undan kapalak chiqarish kerak. 
Kapalak qornidan tuxumlarni siqib chiqarib, 46°C li issiq suvda 18 minut mobaynida 
ishlash lozim. Bunda urug‘lanmagan tuxumlar rivojlana boshlaydi. Agar 
tuxumlarfaollantirilgandan keyin 36 - 48 soat o‘tgach, diapauzadan ozod qilish uchun 
HCI bilan ishlansa, 10 kundan keyin ulardan partenogenetik qurtlar urg‘ochi qurtlar 
chiqadi. Agar qurt boqish davri tamom bo‘lgandan keyin bu urg‘ochi qurtlarning 
hammasi uchi ingichka pilla o‘rasa, bu belgi irsiy belgi bo‘ladi. 
SANIISHda pillalarda uchraydigan nuqsonlar ( qora pachoqlarning) hamma 
turi irsiy belgimi yoki yo‘qmi ekanligini aniqlashga doir ana shunday ishlar qilib 
o‘tkazilgan edi. Qo‘shaloq pillalar paydo bo‘lish hodisasi irsiy belgi emasligi 
aniqlangan. Qo‘shaloq pillalar sonining ko‘p-oz bo‘lishi zotga borliq bo‘lmay, balki 
pilla o‘rash sharoitiga borliq, ammo uchi ingichkalik, pillalarning uchlari g‘alvirak 
bo‘lib qolishi esa irsiy belgidir. Bir xil seleksiya materiali bilan va bir xil sharoitda 
boqilgan partenogenetik nasl ham seleksiya qilinayotgan zotning bir tekis chiqish 
darajasini aniqlash uchun o‘lchov bo‘lishi mumkin va hokazo. Biroq sun’iy