Yordamchi tarix” fanidan Sirtqi ( 2 otm )bo‘lim talabalari uchun sessiya oralig‘i nazorat ishlari to‘plami toshkent-2022 y

Qо‘qon xonligi tangalari. XIX asr о‘rtalariga oid Qо‘qon xonligi tangalari Oybek nomidagi О‘zbekiston xalqlari tarixi muzeyi, Sankt-Peterburgdagi Ermitaj muzeyi, Moskva xalqlari tarixi muzeyi jamg‘armalaridan о‘rin olgan¹. Qо‘qon xonligida zarb qilingan tangalarning boshqa sharq tangalaridan farqi shundaki ulardan aniq ma’lumotlar, о‘sha davr xonlarining davlatni boshqargan vaqtlari, zarb qilingan sanasi va unvonlari xaqida bilish mumkin. Oxirgi yuz yil ichida Qо‘qon xonligida 13 ta xon davlat boshqaruviga kelgan bо‘lsa, ulardan 9 tasi о‘ldirilgan. Zarb qilingan tangalar 13 ta xonning nomi, unvoni boshqargan vaqtini о‘zida yaqqol tarixiy hujjat sifatida mujjassam etgan. 1770-1800 yillarda hukmronlik qilgan Norbо‘taxon faqatgina mis fuluslar zarb ettirgan. Undan keyin taxtni egallagan Olimxon mis fuluslar bilan birga kumush suvi yuritilgan mis dirhamlarini ham zarb qildirgan. Muhammad Umarxon davriga kelib mis tanga past probali (qiymatli) kumush dirham va mirilar zarb etildi. Muhammad Umarxon hukmronligining sо‘ngi yillariga kelib pul islohotini amalga oshirdi. Islohot natijalarida xonlik zarb xonalarida yuqori probali kumush va tillo tangalar zarb qilindi. О‘sha davrdagi tillo kumush mis tangalarini bir-biriga nisbatan qiymati quyidagicha edi.
1) Bir tilla tanga 21 tangaga teng
2) Bir tanga 4 dirham yoki miriyga;
3) Bir tanga 45-60 pulga teng
Buxoro amirligi tangalari. 1711-1747 yillarda Buxoro xonligi Joniylar sulolasi vakili Abulfayzxon davrida о‘z mavqeini yо‘qotgan edi. Xonlikka tegishli bо‘lgan hududlarning sekinlik bilan kichik mustaqil hududlarga bо‘linishi boshlangan edi. Muntazam о‘zaro janglar davom etdi. Ushbu janglarning natijasida kuchsizlangan xon hududlari yetti yil muddatda Zarafshon vodiylari qozoq kо‘chmanchilari tomonidan hech qanday qarshiliksiz istilo etilib boshqarildi.
Tillo tangalardagi “amir” yozuvi faqat mang‘itlardan bо‘lgan Shohmurod davrida marhum otasi Doniyolbiy hurmatiga “Amir Doniyolbiy” deb zarb etilib, muomalaga kiritildi. Buxoro xalqi uchun amirlarga nomini zikr etish avvalida Said qо‘shimchasini qо‘shib aytish keng tarqaldi. Said sо‘zini qо‘shib aytishdan maqsad Buxoro amirlari tarixiy avlodlar payg‘ambarlar avlodiga yaqinligi sabab jamiyatda insoniyatning oliy nasab hisoblanib hurmat va e’tirofga loyiq ekanligini ta’kidlab, xalqning amirga barcha yozma murojatlari shu tarzda amalga oshirilgan.
Muhammad Rahimning bevasiga uylangan Shohmurod Abulfayz Chingiz avlodidan ekanligi uchun о‘z avlodiga amirlik unvonini olib beradi. Shohmurod о‘zini “Said” deb atashlariga qarshilik bildirib, nomini masjid hutbasida о‘qishiga qarshilik bildirgan. U zarb etgan tangalariga avlodi Doniyolbiylar unvoni “ma’sum g‘ozi” yozuvi yozdirilgan. Amir Shohmurodning о‘g‘li Amir Haydar (1800-1826) tangalarda о‘zining nomini ham qо‘shib zarb etgan. Ushbu zarb etilgan tangalarda о‘zini nafaqat amir yoki Said, balki “podsho”, “sulton” deb ham atadi.
Amir Shohmurod о‘z islohotlarining tо‘rtinchi yilida tillo va kumush tangalarini Abulg‘ozixon nomi bilan zarb etdi.
Shohmurodning о‘g‘li amir Haydar “ma’sum g‘ozi” nomi bilan tanga zarb ettirdi. Bu tangalar shakli о‘lchami jihatdan tillo tangalarga teng edi.
Buxoro g‘aznasida va odddiy xalq qо‘lida kumush tangalar kо‘paygani sababli uning qiymati pasayib bordi. Buxoroda moliyaviy inqiroz yuzaga keldi va rus qog‘oz puli muomalaga chiqarilgach zarbxonalar yopildi.
1919-20 yillarda esa Buxoroda qog‘oz pul zarbchilari о‘zgardi.