Yoqilg‘i, yonilg‘i va yoritish kerosini

Aim.uz

Yoqilg‘i, yonilg‘i va yoritish kerosini

Uy-ro‘zg‘orda sakkiz xil kimyoviy tovarlar ishlatiladi: yoqilg‘i, yonilg‘i va yoritish kerosini, yog‘lash moylari, kir yuvish vositalari, tozalash, sayqallash hamda dog‘ni ketkazish vositalari, lok-bo‘yoqlar, yelimlar, , madaniy o‘g‘itlar.

Ko‘mirlar. O‘zbekistonda ko‘mir konlari, asosan Angren, Olmaliq, Sariosiyo (Sharg‘un shahri) va Boysun tumanlarida joylashgan. Ko‘mirlar issiqlik berish quvvati bo‘yicha har bir kilogrammi yonganda 11,3-18,8 MJ (megajoul) issiqlik beradigan qo‘ng‘ir. 19,7-20,5 MJ issiqlik beradigan toshko‘mir va undan yuqori miqdorda issiqlik beradigan antratsitlarga bo‘linadi. Yirikligi bo‘yicha 50-200 mm. li taxta-yirik, 50-100 mm. li yirik, 25-50 mm. li yong‘oq kattaligidagi va 13-50 mm. li mayda aralash turlarga bo‘linadi. Namligi bo‘yicha 15,25-28 va 32-40%li turlarga bo‘linadi. Namlik ko‘mirlamina issiqlik berishini pasaytiradi.

Веnzin. Bu yengil uglevodorodlar (C₅H₁₂-C₁₀H₂₂) aralashmasidan iborat, uchqundan alangalanadigan yonilg‘idir. Benzin O‘zbekistonda Oltlariq, Farg‘ona va Qorovulbozor (Buxoro viloyati, Kogon tumani) neftni qayta ishlash zavodlarida ishlab chiqariladi.

Benzin portlash kuchi (detonatsiya qobiliyati) bo‘yicha 72,76 va 93 oktan sonli turlarga bo‘linadi. Oktan soni uni portlash qobiliyat bo‘yicha izooktan C₈H₁₈ (portlamaydigan) va geptan C₇H₁₆ (portlanuvchi) aralashmasining portlash kuchiga tengligini ko‘rsatadi. 76 va 93 markali benzinlami portlash kuchini pasaytirish uchun tetraetilqo‘rg‘oshinning Rb(C₂H₅)₄ bromli etildagi C₂H₅Br eritmasi ishlatiladi.

Solyarka. Bu havoning siqilishi natijasida harorat 500-600°C ga ko‘tarilganda yonadigan dizel yonilg‘idir. Sifati setan soni bilan aniqlanadi. Bu son solyarkani alangalanish qobiliyatini ko‘rsatib setan CH₃(CH₂)₁₄CH₃ va metilnaftalin CH₃C₁₀H₈ aralashmasini alangalanish quvvatiga teng bo‘ladi. Traktorlar uchun setan soni 40-45 bo‘lgan solyarka ishlatiladi.

Yoritish kerosini. Molekulasi o‘rta uzunlikda bo‘lgan uglevodorodlardan (C₁₀H₂₂-C₁₇H₃₆) tashkil topgan yoritish suyuqligidir. Tutunsiz alangasining balandligi bo‘yicha mm hisobida kerosin K-20, K-22, K-25 va K-30 markalarga bo‘linadi.

Aim.uz