Yo’nalishi guruh talabasining

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM AZIRLIGI

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
MILLIY LIBOS VA SAN’AT FAKULTETI
____________________YO’NALISHI
____GURUH TALABASINING
_____________________
FANIDAN

MUSTAQIL ISHI

Bajardi: ___________________
Qabul qildi: ___________________

2-Mavzu: O'zbek bolalar adabiyoti fan sifatida

Reja:

1. 
   Bolalar adabiyotining m aqsad va vazifalari.
   
2. 
   Maktab yoshidagi k ic h ik b o ia ia r k it o bx o n ligi.
   
3. 
   Xalq o g ‘zaki ijo d i va bolalar kitobxonligi
   

BOLALAR ADABIYOTINING M AQSAD VA VAZIFALARI
Bolalaradabiyoti so‘zsan’ati va taibiya vosiíasidir. Kichkintoylar uchun yoziladigan har qanday badiiy asar ulam ing yosh xususiyatlariga, saviyalariga mos, kitobxonlar qalbida o ‘y-fikrlar uyg‘otadigan, yorqin obrazlarga boy, yuksak g‘oyalarga, ulkan va porloq ishlarga ilhomlantiradigan boMishi zarur. Eng muhimi mavzular tushunarli, sodda va qiziqarli tilda ifodalanishi kerak. Bolalar adabiyoti yoshlami im on-e’tiqodli kishilar sifatida va vatanga muhabbat ruhida taibiyalashda mustaqil mamlakatimizning qudratli qurolidir. Faqat chinakam badiiy asarlargina bolalarga kuchli ta’sir k o ‘rsatib, ana shu yuksak talablarga javob bera oladi. Shu sababli bunday kitoblar pedagogik nuqtai nazardan ham alohida ahamiyat kasb etadí. Bolalar kitobi bu vazifani bajarishda badiiy tilga suyanadi. A dabiy asaming tili uning g‘oyaviy mazmunini aniq va ¡fodali ochib berish vositasidir. Yaxshi, aniq, ravon, obrazli, boy til bilan yozilgan asar yozuvchining maqsad va fikrlarini kitobxoniarga tez va oson yetkazadi. Alisher Navoiy «Mahbubul qulub»da tilni «ko‘ngil xazinasining qulfi», deb ta'riflaydi. Buyuk shoir kishilami qisqa va mazmunli, chuqur m antiq bilan so‘zlashga chaqiradi. Bu talab, shubhasiz, bolalar yozuvchilariga ham taalluqlidir. Bolalar yozuvchisi sodda, ravon, qiziqarli va m azm undor qilib yoza bilishi kerak. Buning uchun esa u xalq tilini puxta bilishi lozim. R avon til bilan yozilgan badiiy asarlarkitobxonning nutqiga ham katta ta’sir k o ‘rsatadi, so‘z boyligini oshiradi. Bolalar yozuvchilarining eng yaxshi kitoblari yosh avlodni hayotga to‘g‘ri munosabatda bo‘lishga o‘rgatadi, ona-diyorimizga, mehnatga m uhabbat, zamonamizga sadoqat ruhida tarbiyalaydi, ulami yurtimizning m unosib farzandlari bolishga chaqiradi. Kitob bolaning dunyoqarashini shakllantirishga yordam beradi, xarakterini tarbiyalaydi. flm-fanga muhabba'ini oshiradi. Kitob xalqimizning o ‘tmishi, ilg‘or madaniyatimiz, fan va texnikamiz yutuqlari bilan tanishtiradi, faxr-iftixor tuyg‘ularini o ‘stiradi. Bugungi kunda qudratli qurol bo'lgan adabiyotdan keng foydalanm ay turib, yangi jamiyat quruvchisini har tom onlam a yetuk inson qilib tarbiyalash mumkin emas. B o lalar kitobxonligini o 'q u v c h ila m in g p ed a g o g ik -p six o lo g ik xususiyatlariga ko‘ra quyidagicha guruhlarga ajratish mumkin: 1. M aktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar kitobxonligi (2 yoshdan 7 yoshgacha). 2. Maktab yoshidagi kichik bolalar kitobxonligi (7 yoshdan 11-12 yoshgacha). 3. 0 ‘rta va katta yoshdagi bolalar kitobxonligi (13-14 yoshdan 15-17 yoshgacha). www.ziyouz.com kutubxonasi MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALAR KITOBXONLIGI Bu davr bolalar kitobxonligi asosan ota-onalar va tarbiyacliilar tomonidan amalga oshiriladi. Hali o'qish, yozish, chizishni bilmaydigan maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar dunyo sirlaridan butunlay bexabar bo‘ladilar. Shunga qaramay, kichkintoylar o ‘zlarini qurehagan olamni tezroq bilib olishga, uni o‘rganishga intiladiiar. Bunda ota-onalar, bog'chalaida esa tarbiyachilar bolalarga yaqindan yordam berishlari, ya’ni ulaiga badiiy asarlardan parchalar o‘qib berishlari lozirn. Bu davr bolalariga o'qib beriladigan har qanday asarning hajmi qisqa, mazmuni sodda bo‘lishi talab ctiladi. Shuningdek, bunday kitoblaming rasmlari rangbarang, harflari esa yirik-yirik bo'lishi maqsadga muvofiq. Maktabgacha ta ’lim yoshidagi bolalar tinglaydigan asarlaming katta k o ‘pchiligini alla-qo‘shiq, ertak topishmoq, maqol, tez aytish kabi xalq og'zaki ijodi asarlari tashkil etadi. Bundan tashqari, yozuvchilar yaratgan va yuqoridagi talablarga to ‘la-to‘kis javob beradigan asarlar ham maktabgacha ta ’lim yoshidagi bolalar uchun qo ‘l keladi. Ammo shu narsani ham ta’kidlab o ‘tish kerakki, bolalar uchun ijod qiladigan qalam sohibi hayotdagi muhim, xarakterli voqea va hodisalarni badiiy obrazlar orqali bolalar nutqiga mos tilda, ulaming yoshi, ruhiyati va saviyasiga muvofiq ravishda tasvirlashi lozim. Bolalar shoiri Anvar Obidjon o'zining «Suhbat» degan she' rida bolalar yaxshi ko‘radigan g‘ozlar to 'g 'risid a so‘z yuritadi. M a'lum ki, bolalar jonivorlar, xususan, qushlarga ilk yoshlaridan boshlab qiziqadilar. Shu jihatdan qaraydigan bo‘lsak, «Suhbat» bola hayotida m uhim rol o ‘ynaydi. Voqea juda oddiy va sodda. 6 ‘zaro suhbatdan m a' lum bo‘ladiki, g‘ozlaming q o rn i och, ulam i boqish kerak. Buni shoir o ‘yin vositasida ifoda etadi: — G'ozlar, bir so ‘z deysiw i? — G ‘a, g ‘a -g ‘a! — Totli suli yeysizmi? — Ha, ha-ha — Nega patni silaysiz? — G'oq, g ‘oq-g‘oq. — M endan nima tilaysiz? — Boq, boq, boq! Bu xildagi she’rlar kichkintoylam i mustaqil fikrlashga, turm ush taassurotlarini to ‘plab, ulardan xulosa chiqarishga o‘rgatadi. Bolalaming, ayniqsa, jajji qizchalaming sevimli m ashg‘ulotlaridan b in qo‘g‘irchoq o ‘ynashdir. Y o‘ldosh Sulaymonning «Qo‘g‘irchoq» she' rida q o ‘girchoqlam i asrab-avaylash, oddiy b iro ‘yinchoq vositasida kattalaming m ehnatini e'zozlash masalasi o ‘rtaga tashlanadi: www.ziyouz.com kutubxonasi Quyosh bilan teng turib, Ozoda kiyintirib, Senga taqamiz marjon, Q o‘g ‘irchoq, q o ‘g ‘irchoqjon. Qo 4ldan qo ‘ymaymiz ¡¡ira, Yuqtirmaymiz gard, shira. Ovunchoqsan bizlarga, Q o‘g ‘irchoqsan bizlarga. H ar qanday yozuvchi maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga o ‘qib beriladigan asar tilining badiiy jihatdan puxta-pishiqligiga, tushunarli, aniq va ravonligiga alohida e ’tibor beradi. Bu yoshdagi bolalarga tavsiya eîiladigan asarlar havot haqida muayyan tasaw ur berishi bilan birga zavqshavq bag‘ishlaydi. Masalan, Shukur Sa’dullaning «Lola va mushuk» she’rini olíb ko'raylik. Bu asar juda oddiy. Misralari ham sodda. Am m o u bir o'qishdayoq kichkintoy mchrini o ‘ziga tortadi, uni barvaqt turishga, yuvinibtaranishga, ozoda, pokizabo‘lishga o ‘rgatadi. Uy hayvonlariga, jonivorlariga m ehribon, g‘amxo‘rlik!arini oshiradi: Men Lolaman, Lolaman, Ozoda qiz bo laman. Erta bilan turaman, Yuz-qo‘limni yuvaman. Mushugim bor qora mosh, 0 ‘zi judayam yuvosh, Mendan oldin turadi, Yuz-qo ‘Uni yuvadi. Xulosa qilib aytganda, bu davr bolalari o ‘zlari tinglagan asarlari yordamida asta-sekin atrof-m uhit bilan tanishadilar, ona-yurtga mehroqibatli bo ‘lishni, tabiatni asrashni, m ehnatni sevishni o ‘rganadilar.