Yo’nalishga kirish

 
74 
 
 
 
Grenlandiya quruqligini ko'p qismini muz qoplaydi. Uning umumiy massasi 
24 ming 200 trillion tonnaga tengdir. Bordiyu, bunday  miqdordagi muz erisa edi, 
dunyo okeanining satxi 60 metrga ko'tarilib, quruqlikning yana 10 foizi suv ostida 
qolgan bo'lardi. 
Yerning  qattiq  qatlami  litosfera  deyilib,  bu  qismda  planetamizning  asosiy 
qatlami mujassamlashgan bo'ladi. Garchi bir qarashda litosfera sirtida turib, uning 
ichki  tuzilishi  haqida  ma'lumotga  ega  bo'lish  mumkin  emasdek  tuyulsada,  aslida 
sayyoramizning  inertsiya  momenti  va  Yer  qimirlashlari  asosida  uning  ichki 
tuzilishi haqida etarlicha aniq ma'lumotlar olish mumkin. 
Gap  shundaki,  seysmik  to'lkinlar  bo'ylama  va  ko'ndalang  bo'lib,  bo'ylama 
to'lqinda  zarrachalar  to'lqining  tarqalish  yo'nalishi  bo'yicha  siljigani  holda, 
ko'ndalang  to'lqinda  tarqalish  yo'nalishi  bilan  tug’ri  burchak  tashkil  qiladi. 
Ko'ndalang  tulqinlarning  tarqalish  tezligi  esa  bo'ylama  to'lqinlarnikidan  katta 
bo'ladi.  Shuningdek,  seysmik  to'lqinlar,  turli  zichlikdagi  qatlamlar  chegarasidan 
qaytish va sinish hususiyatiga ham egadir. Bunday  ma'lumotlar asos qilib olingan 
usullarga  tayangan  holda,  litosferaping  ichki  tuzilishi  haqida  etarli  darajada 
ishonchli ma'lumotlar olindi. 
Xususan,  suyuqlikning  ko'ndalang  to'lqin  siljishiga  qarshilik  qilmasligi 
tufayli,  bunday  to'lqin  suyuqlikda  tarqala  olmasligi  bazasida  litosferaning  suyuq 
yadrosi borligi asrimizning boshidayoq aniqlangan edi. 
Bu usullar yordamida tekshirishlar, litosferaning qattiq qatlami ham bir jinsli 
bo'lmay,  taxminan  40  kilometr  chuqurlikda  keskin  chegara  borligini  bildirdi.  Bu 
chegaraviy sort uning kashfiyotchisi nomi bilan moxorovichich sirti deb yuritiladi. 
Bu  sirtdan  Yuqori  qatlam  litosfera  po'stlogi  osti  esa  mantiya  deb  yuritiladi. 
Mantiyaniig zichligi 3,3 g/sm
3
 dan (moxorovichich sirtida) 5,5 g/sm
3
 gacha (yadro 
chegarasida)  ortadi.  Yadro  chegarasida  zichlik  keskin  ortib  9,4  g/sm
3
  ni  tashkil 
qiladi. Yer markazida zichlik 14,5 - 18 g/sm
3
 gacha tartibda bo'lib, bosim 1 million 
300 ming atmosferaga boradi. 

---

Konchilik sohasiga kirish