Yo’nalishga kirish

Nazorat savollari: 
1. Fakultetda o’quv, ilmiy va tarbiyaviy ishlarini olib bouvchi bo’g’in? 
2. Kafedrani asosiy vazifasi nimadan iborat? 
3. Тalabalarning kursdan kursga o’tkazish tug’risida buyruqlarni kim tayorlaydi? 
4. Oliy ta’lim muassasisida qo’llaniladigan umumiy qonuniyatlar nimadan 
iborat? 
5.Institutda o’quv ishlari bo’yicha 1-prorektor kim va qanday ishlarga rahbarlik 
qiladi? 
6. Тo’garaklar qayerda tashkil etilgan? 
7. Kafedrada kadrlar masalasi bilan kim shug’illanadi? 
8. O’quv ishlarini (institutda) to’g’ri tashkil etilishi bo’yicha kim mas’ul 
hisoblanadi?
 

---

 
 
 
5 Davlat ta’lim standartlari 
Kalit so’zlar: standart, ta’lim standarti, yo’nalish, ta’lim standarti, yo’nalish, kadr, 
talab, fan, fan bloki, tarkib, ko’nikma, tasavvur, nazorat, amaliyot, ishlab 
chiqarish, o’quv reja, bakalavriat, xayot faoliyati. 
O’zbekiston Respublikasining “Тa’lim to’g’risida”gi qonunining 7-moddasi 
quyidagicha keltirilgan: Davlat ta’lim standatlari (DТS) umumiy o’rta, o’rta 
maxsus, kasb-hunar va oliy ta’lim mazmuniga hamda sifatiga qo’yiladigan 
talablarni 
belgilaydi. 
Davlat 
ta’lim standartlarini bajarish O’zbekiston 
Respublikasining barcha ta’lim muassasalari uchun majburiydir.
Oliy ta’limning Davlat ta’lim standartlari – ta’limning bakalavriat muayyan 
yo’nalishi yoki magistratura mutaxassisligiga qo’yiladigan malaka talablari, ta’lim 
mazmuni, bakalavr yoki magistr tayyorgarligining zaruriy va yetarli darajasini, 
kadrlar tayyorlash sifatini baholash darajalarini belgilaydigan etalon darajasidir. 
Oliy ta’limning DТS o’quv jarayonini, ta’lim muassasalari faoliyatini, kadrlar, 
darslik va o’quv qo’llanmalari tayyorlash sifatini baholashni tartibga soluvchi 
tegishli normativ hujjatlar (bakalavriyat ta’lim yo’nalishlari va magistratura 
mutaxasisliklari uchun Davlat ta’lim standartlari, o’quv rejalari, o’quv fanlari 
dasturi va boshqalar) yaratish uchun asos hisoblanadi. 
Oliy ta’limning Davlat ta’lim standartiga kadrlar tayyorlash milliy dasturi 
bosqichlarini amalga oshirish jarayonida, shuningdek mamlakat ijtimoiy–iqtisodiy 
taraqqiyotining istiqbollari, jamiyat ehtiyoji, fan, texnika, texnologiya va mehnat
yutuqlari, kadrlar tayyorlash borasida jahon tendensiyalaridan kelib chiqqan holda 
tuzatishlar va qo’shimchalar kiritilishi mumkin. 
Muayyan bakalavriat yo’nalishi yoki magistratura mutaxassisligi davlat ta’lim 
standarti quyidagilarni o’z ichiga olishi lozim: 
- zarvaraq (titul); 
- mundarija; 

---

- bakalavriat yo’nalishi yoki magistratura mutaxassisligining umumiy 
tasnifi; 
- bakalavr yoki magistr tayyorgarlik darajasiga qo’yiladigan talablar; 
- ta’lim dasturi mazmuni va komponentlari; 
- kadrlar tayyorlash sifatini baholash. 
O’qish jarayoni tashkiliy va uslubiy shakllardangina iborat bo’lib qolmasdan, u 
keng va ko’p qirralidir: o’quv rejalari, o’quv dasturlari, dars jadvallari, nazorat 
sinovlari, maslahatlar, turli xil tajriba va boshqa shu kabilarni ham qamrab oladi. 
Uning har bir bo’lagi o’z mazmuni va yo’nalishiga egadir. 
Hozirgi vaqtda oliy ta’lim oldida shakl va mazmunni birga qo’shib borishning 
samarali yo’llarini izlab topish va uni o’qish jarayoniga joriy qilish vazifasi turibdi. 
Ana shunday imkoniyatlardan biri o’qitish jarayonini ilmiy asosda tashkil etishdan 
iborat bo’lib, u g’oyaviy jihatdan mustahkam fikr yurita oladigan yuqori malakali 
mutaxassislarni tayyorlab yetkazish uchun xizmat qilishi lozim.
O’quv rejasi davlat hujjati bo’lib, o’quv ishlari tartibi, mazmuni, shakllari 
(turlari)ni aniq belgilab berishda, shuningdek, talabalarning bilimini nazorat qilish 
hamda baholashda alohida ahamiyatga egadir. O’quv rejalari davlat ta’lim 
standartlari asosida tuziladi. O’quv rejasida nazariy va amaliy, ta’tillar, malakaviy 
amaliyotlar, BMI (bitiruv malakaviy ish)lar, davlat atestatsiyasi va ta’til 
jarayonlarni olib borish va o’tkazishning muddatlari aniq ko’rsatiladi.
O’quv rejasiga muvofiq boshlang’ich kurslarda ko’proq umumiy fanlar 
o’qitiladi, yuqori kurslarda esa mutaxassislik bo’yicha ma’ruza, tajriba va amaliy 
mashg’ulotlar o’tkaziladi. O’quv rejalari asosida tegishli kafedralar tomonidan 
ishchi o’quv rejalar ishlab chiqiladi.
O’quv rejalarida bakalavriat – barcha turdagi auditoriya va auditoriyadan 
tashqari o’quv ishlarini o’z ichiga olgan o’quv yuklamasining eng yuqori hajmi 
xaftasiga 54 soat qilib belgilanadi. Kunduzgi o’qish shakli uchun auditoriya 
mashg’ulotlarining eng yuqori hajmi haftasiga 36 soat qilib belgilanishi lozim. 
O’qitishning me’yoriy muddati to’rt yil bo’lgani holda o’quv jarayoni 204 hafta 
davom etishi zarur. 

---

O’quv davrining umumiy hajmi quyidagicha taqsimlanadi: 
−
Nazariy ta’lim 65-70 foiz; 
−
Attestatsiya 9-10 foiz; 
−
Тa’til 13-16 foiz; 
−
Malaka amaliyoti 6-8 foiz; 
−
Bitiruv ishi 2-3 foiz; 
Nazariy ta’lim hajmi bilim sohalariga qarab fanlar bloklari bo’yicha quyidagicha 
taqsimlanadi: 
−
Gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar - 23-25 foiz; 
−
Matematik va tabiiy-ilmiy fanlar- 8-25 foiz; 
−
Umumkasbiy fanlar - 33-50 foiz; 
−
Ixtisoslik fanlari – 9-10 foiz; 
−
qo’shimcha fanlar – 5-7 foiz; 
O’quv yilida ta’til davrining umumiy hajmi 7-10 hafta qilib belgilanadi. 
Magistratura 
Barcha turdagi auditoriya va auditoriyadan tashqari o’quv ishlarini o’z ichiga 
olgan o’quv yuklamasining eng yuqori hajmi xaftasiga 54 soat qilib belgilanadi. 
Kunduzgi o’qish shakli uchun auditoriya mashg’ulotlari va ilmiy faoliyatining eng 
yuqori hajmi xaftasiga 36 soat qilib belgilanishi lozim. 
O’qitishning me’yoriy muddati ikki yil bo’lgan holda o’quv jarayoni 100 xafta 
davom etishi zarur. 
O’quv davrining umumiy hajmi quyidagicha taqsimlanadi: 
−
Nazariy ta’lim – 30-40 foiz; 
−
Attestatsiya - 4-7 foiz; 
−
Тa’til – 13-16 foiz; 
−
Ilmiy faoliyat – 40-50 foiz; 
Ilmiy faoliyat quyidagilardan iborat bo’lishi lozim: 
Ilmiy-tadqiqot ishlari -53-57 foiz; 
Ilmiy-pedagogik ishlar – 28-22 foiz; 

---

Magistrlik dissertatsiyasini tayyorlash -19-21 foiz; 
Nazariy ta’lim hajmi magistratura mutaxassisligiga qarab fanlar bloklari 
bo’yicha quyidagicha taqsimlanadi: 
- Umummetodologik fanlar -35-45 foiz; 
- Mutaxassislik fanlari – 55-70 foiz; 
Har bir ta’lim yo’nalishi yoki mutaxassisligi uchun o’quv rejalari tuziladi. O’quv 
rejasida to’rt yil mobaynida o’qitiladigan fanlar bo’yicha ma’ruzalar, tajriba va 
amaliy mashg’ulotlar, maxsus kurslar, kurs ishi va loyihasi, bitiruv malakaviy 
ishlari, malakaviy, ishlab chiqarish va pedagogik amaliyotlari muntazam ravishda 
aniqlab beriladi. O’quv rejasi tuzib bo’lingach, muhokama etiladi va tasdiq etiladi. 
Тasdiqlangan o’quv reja uzoq yillargacha amalda qo’llanib boriladi. Lekin o’qish 
jarayonida ba’zi o’zgartirishlar kiritish mumkin va bu o’zgartirishlar kafedra va 
fakultetning tavsiyasi bilan oliygoh ilmiy kengashida tasdiqlangandan so’ng 
kuchga kiradi. 
O’quv rejadagi har bir fan o’zining o’quv dasturiga ega bo’ladi. Dasturni olimlar 
va tajriba o’tkazuvchi o’qituvchilar tuzishi mumkin. Dasturlar ma’ruza va amaliy 
mashg’ulotlarni olib boruvchi pedagoglar tomonidan tayyorlangani maqsadga 
muvofiq. Chunki o’quv rejasining mohiyatini faqat auditoriya bilan muloqotda 
bo’lgan mutaxassisgina to’la ochib berishi mumkin. 
Dastur qisqagina so’z bilan boshlanib (so’z boshi dasturni tuzuvchi yoki 
muharrir tomonidan yoziladi), so’ngra bir nechta boblar yoki bo’limlarga ajraladi. 
Har bir bob yoki bo’limda alohida o’tiladigan mavzular va kichik mavzuchalar 
berilib, oxirida asosiy va qo’shimcha adabiyotlar ro’yxati keltiriladi. Dasturda 
fanlar, bob, qism va bo’limlarga ajratilib, har bir tema bo’limlarga bo’linadi, har 
bir bob bo’lim yoki qismdan so’ng foydalanishi lozim bo’lgan adabiyotlar 
ro’yxatidan prezident asarlari, so’ngra ushbu fanga bevosita ta’luqli adabiyotlar 
alfavit tartibida keltiriladi. Bu o’qituvchining ma’ruza, tajriba va amaliy 
mashg’ulotlarga tayyorgarlik ko’rishini osonlashtiradi. Shuni alohida qayd etish 
lozimki, dasturga beriladigan adabiyotlar ham o’qituvchi, ham talabaga 
mo’ljallangan. Mavjud o’quv dasturi asosida o’qituvchi o’z ish dasturini tuzadi.

---

Unda kerakli materiallar, adabiyotlar va mashg’ulotlarning hajmi (soatlari) aniq 
ko’rsatiladi va u detallashtiriladi. Shuningdek, ma’ruza, tajriba, amaliy 
mashg’ulotlar va mustaqil ish mavzulari alohida ko’rsatiladi. Mustaqil ishlash 
uchun adabiyotlarning bir qismi tavsiya etiladi.