Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

[159].  Respublikamizda lizing munosabatlarini tashkil qilish va 

rivojlantirish quyidagi tadbirlarni amalga oshirish bilan boshlandi: 

 

«Lizing to‘g‘risida»gi qonun 1999-yil 14 apreldan e’tiboran 

amalga kiritildi. Bu qonun mamlakatimizda rivojlanib borayotgan lizing 

faoliyati uchun ishonchli huquqiy negiz yaratdi. Rivojlangan mamla-

katlarning ilg‘or texnologiyalari va uskunalarini jalb etish hamda 

ulardan foydalanishga katta e’tibor qaratilib, mamlakatimizning jahon 

bozorida mustahkam o‘rin olishi uchun imkoniyatlar yaratdi. 

 

Birin-ketin lizing kompaniyalari tashkil etila boshlandi. Bugungi 

kunda O‘zbekiston bozorida 12 ta lizing kompaniyasi faoliyat 

ko‘rsatmoqda ulardan quyidagilarni qayd qilamiz: 

 

«O‘zbeklizing interneyshnl» O‘zbekiston-Malayziya qo‘shma 

korxonasi (1995-yil yanvar); 

 

«Baraka» universal lizing kompaniyasi (1995-yil noyabr); 

 

«AYETK» Osiyo-Yevropa trast kompaniyasi Kanadaning 

«Raana-ni xolding interneyshnl» kompaniyasi bilan hamkorlikda (1995-

yil iyul); 

 

«O‘zkeysagrolizing» O‘zbekiston-Amerika qo‘shma korxonasi 

(1997-yil fevral); 

 

«O‘zaviolizing» aviatsiya lizing kompaniyasi (1997-yil noyabr); 

 

«O‘zqishloqxo‘jalikmashlizing»  hissadorlik kompaniyasi (2000-

yil noyabr); 

Lizing kompaniyalari dastlab yirik banklar va yirik ishlab 

chiqaruvchilar qoshida, bevosita davlatning yordamida tuzila boshlandi. 

Ular asosiy vositalarning egasi sifatida ularni ishlab chiqaruvchidan olib, 

uchinchi (yuridik, jismoniy) shaxsga ijara shartlari asosida qisqa yoki 

uzoq muddatga berishi mumkin. Lizing bo‘yicha daromadlar-muayyan 

(oylik, uch oylik, yarim yillik) davrda tushadigan ijara to‘lovlaridan 

iborat bo‘ladi. Bu to‘lovlar bank foizini va amortizatsiyani o‘z ichiga 

oladi. Lizing shartnomasida, shuningdek, fondlar vositalardan foyda-

lanuvchilar tomonidan to‘la sotib olinishi ko‘zda tutilishi mumkin. 

---

 

259

Lizing kompaniyalari ishlab chiqaruvchilar, bank tizimi, ijarachilar 

bilan o‘zaro manfaatda bo‘ladilar. Xususan, ishlab chiqaruvchilar uchun 

lizing kompaniyalari ularning mahsulotlariga doimiy xaridordir. Bundan 

tashqari, hamma ishlab chiqaruvchilar ham o‘z mahsulotlarini xalqaro 

miqyosda reklama qilish imkoniyatiga ega emaslar. Kichik firmalar o‘z 

mahsulotlarini lizing kompaniyalariga sotishsa, lizing kompaniyalari 

ularni mahsulot sotish bilan bog‘liq bo‘lgan qo‘shimcha xarajat va 

ishlardan ozod qiladi. 

Bank tizimi manfaatlarida esa banklarda pulga talab kamaygan 

vaqtlarda ortiqcha resurslar paydo bo‘ladi. Ilgari banklar bu mablag‘larni 

(rivojlangan mamlakatlarda) ko‘chmas mulk sotib olishga sarflashgan. 

Pulga talab oshganda esa, teskari operatsiyalarni amalga oshirganlar. 

Ba’zi g‘arb mamlakatlarida, xususan AQShda 1985-yilda yangi Qonun 

qabul qilindi. Unga ko‘ra har qanday mol-mulkka, u foyda keltirmasa 

ham, soliq belgilanadi. Endi banklar uchun o‘z mablag‘larini ko‘chmas 

mulkka sarflash samarali bo‘lmay qoldi.  

Banklar asosan uzoq muddatli kreditlar hisobiga faoliyat yuritishadi 

va daromad olishadi. Bunday kredit ma’lum tahlikaga – xavfga ham ega 

bo‘lishi tabiiy. Kredit berilayotganda, odatda, mulk garovga qo‘yiladi. 

Shu nuqtayi nazardan banklar uchun ham lizing manfaatlidir. Bank 

lizing kompaniyasiga uzoq muddatli kredit beradi. Kredit hisobiga lizing 

kompaniyasi uskunalarni sotib oladi va ular firmaning mulkiga aylanadi. 

Agar ijarachi shartnoma talablarini bajarmasa, lizing kompaniyasi 

ijarachining mulkiga ega bo‘lib oladi. Agar uzoq muddatli kreditlar 

yiliga 10 foiz daromad bersa, lizing kompaniyalarida 12 foiz daromad 

olinadi.