Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Kredit operatsiyasini bajarish chog‘idagi sharoitlarga 

mamlakatdagi va uning mintaqalaridagi, shuningdek, tarmoqdagi 

iqtisodiy holat va siyosiy omillar kiradi. Bu sharoitlar bankning tashqi 

riski darajasini belgilaydi. Aynan shularga asoslanib pul oqimi, 

balansning likvidligi, kapitalning yetarlilik darajasi, qarz oluvchining 

menejerlik mahorati kabilarga baho beriladi. 

Nihoyat, mijozning kreditga layoqatliligini belgilovchi so‘nggi 

mezoni, ya’ni qarz oluvchi faoliyatining qonuniy jihatlarini nazorat 

qilish darajasi bankirni quyidagi savollarga javob olishga undaydi:  

 

qarz oluvchining kredit olishi va kredit tadbirlarini amalga 

oshirishi uchun huquqiy va me’yoriy asoslari mavjudmi? 

 

qonunchilikda kutiladigan ehtimoliy o‘zgarishlar (masalan, 

soliqda) qarz oluvchining faoliyati natijalariga qanchalik ta’sir 

o‘tkazadi? 

 

qarz oluvchining ssuda, kredit olishi bo‘yicha tuzgan biznes-

rejasida, shartnomada ko‘rsatgan talabnomasi qanchalik darajada kredit 

siyosatiga mos keladi? 

---

 

346

Qayd etilgan mezonlar mijozning kreditga layoqatliligi va uning 

mohiyatini baholash usullarini aniqlashga yordam beradi. Bunday 

usullar qatoriga quyidagilar kiradi: 

 

riskni baholash; 

 

menejmentni baholash; 

 

moliyaviy koeffitsiyentlar asosida mijozning moliyaviy barqa-

rorlik darajasini baholash; 

 

pul oqimini tahlil qilish; 

 

mijoz to‘g‘risida ma’lumotlar yig‘ish; 

 

mijozning ish faoliyatini kuzatish va h.k. 

Garchi baholash usullari va mezonlar yagona tarzda qo‘llanilsa-da, 

yuridik va jismoniy shaxslarning kreditga layoqatliligini tahlil qilishda 

ularning kichik, o‘rta va yirik ekanliklariga alohida e’tibor beriladi. 

Shunga binoan u yoki bu usullarni kompleks holda qo‘llash zaruriyati 

tug‘iladi. 

[215]. Jahon va mamlakatimiz bank amaliyotida mijozning kreditga 

layoqatliligini baholashda bir qator moliyaviy koeffitsiyentlar qo‘llani-

ladi. U yoki bu koeffitsiyentni qo‘llash mazkur bank mijozlarining fe’l-

atvori, moliyaviy tanglikka duch kelishidagi ehtimollik darajasi, bank-

ning kredit siyosati kabilarga bog‘liq. Shu nuqtayi nazardan barcha 

moliyaviy koeffitsiyentlarni quyidagi besh guruhga bo‘lish mumkin: 

I. Likvidlik koeffitsiyentlari;  

II. Samaradorlik yoki aylanuvchanlik koeffitsiyentlari;  

III. Moliyaviy leveraj koeffitsiyentlari;  

IV. Rentabellik(foydalilik) koeffitsiyentlari; 

V. Qarzni qoplashni tavsiflovchi koeffitsiyentlari. 

Bu koeffitsiyentlar o‘z navbatida bir qator xususiy ko‘rsatkichlar 

bilan tavsiflanadi (43-jadval). 

 

43-jadval