Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

[111]. Tijorat banklarining balansi quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga 

oladi (28-jadval). 

[112]. Balansdan tashqari schyotlar quyidagi bo‘limlarga guruh-

lashtirilgan: 

1. Markaziy bank pul birliklarining rezerv fondlarini hisobga 

oluvchi schyotlar kiritilgan. Ushbu bo‘lim schyotlarida Markaziy Bank 

omborlariga davlat tamg‘alash tashkilotidan boshqa banklar fondidan, 

shuningdek, aylanma kassasidan rezerv fondlariga shu singari yaroqsiz 

pul birliklari kelib tushadigan bank, g‘azna chiptalari hamda metall 

tangalari hisobga olinadi. 

 

---

 

180

28-jadval. 

Tijorat banki balansi bo‘limlarining guruhlanishi 

 

 

№ 

Bo‘limlar nomi 

I Z O H 

 

 

 

I 

 

 

II 

 

 

 

Bank fondlari 

 

 

Pul mablag‘lari 

Bu bo‘lim tarkibiga ustav, aksionerlik, kapital, 

rezerv, maxsus va iqtisodiy rag‘batlantirish fond-

lari, shuningdek, asosiy vositalarning emirilishi, 

amortizatsiyasini hisobga oluvchi schyotlar kiriti-

ladi. Fondlardagi mablag‘lar bank asosiy ishini 

amalga oshirish, shuningdek, hisoblash texnikasi, 

transport, inventar uskunalar sotib olish, sog‘lom-

lashtirish tadbirlarini o‘tkazish uchun foyda-

laniladi. 

 

Bank kassalaridagi va yo‘ldagi pullar, shuningdek, 

bankning xo‘jalik hisobidagi va xo‘jalik hisobida 

bo‘lmagan korxona va tashkilotlarning kapital 

qo‘yilmalari mablag‘larini hisobga olish schyotlari 

kiradi. 

 

 

Shuningdek, bu “aksionerlar sotib olgan xususiy 

aksiyalar” schyoti aks ettiriladi.  

III 

Xorijiy valuta va 

xorijiy ope-

ratsiyalar bo‘yicha 

hisob-kitoblar 

Tijorat, kooperativ banklar bu bo‘limning faqat 

ikki schyotidan foydalanishi mumkin: 

 

passiv – chet el valutasi saqlangan joriy 

schyotlar 

 

aktiv – xorijiy banklardagi schyotlar 

 

IV 

Davlat budjeti va 

budjet muassasalari 

bilan hisob-kitoblar 

Tijorat banklari ikkita birinchi tartibli 

schyotlaridan foydalanishi mumkin, ya’ni: 

 

mahalliy budjet mablag‘lari; 

 

joriy schyotlar va depozitlar. 

 

Bundan tashqari, ayrim ikkinchi tartibli 

schyotlardan foydalanishlari mumkin. 

V 

Kredit muassasalari 

bilan hisob-kitoblar 

hisob-kitob-kassa markazlari o‘rtasidagi tijorat 

banklari operatsiyalari, shuningdek, ularning xusu-

siy operatsiyalari bo‘yicha hisob-kitoblar filiallar-

aro aylanma schyotlari orqali amalga oshiriladi. 

VI 

Kapital qo‘yil-

malarni moliya-

lashtirish 

Bu passiv kapital qo‘yilmalarni moliyalashtirish 

mablag‘laridir. Ushbu schyotning ikkinchi tartibli 

schyotlari yuqoridagi maqsadlar uchun mo‘ljal-

langan bankning o‘z mablag‘larni ham markaz-

lashtirilgan va markazlashtirilmagan manbalarda 

qarzga olingan mablag‘larni ham hisobga olishda 

qo‘llaniladi. 

---

 

181

 Aktiv – “kapital qo‘yilmalarni moliyalashtirish” 

schyotning ikkinchi tartibli schyotlari aytib 

o‘tilgan manbalar hisobiga kapital qo‘yilmalarni 

moliyalashtirish uchun sarf qilingan pul 

mablag‘larini schyotga olish uchun mo‘ljallangan. 

VII 

Qimmatbaho 

qog‘ozlar bo‘yicha 

operatsiyalar 

 Bu bo‘limning schyotlarida qimmatbaho qog‘oz-

lar, aksiyalar, veksellar, qarz majburiyatlari bilan 

qilinadigan operatsiyalar hisobga olinadi. 

VIII 

Kredit va hisob-

kitob operatsiya-

lari 

 Ushbu bo‘limga korxonalar, birlashmalar, tash-

kilotlar, ijarachilarga berilgan qisqa muddatli 

kreditlar bo‘yicha hisob-kitob passiv va ssuda 

hamda aktiv schyotlari kiritilgan.  

IX 

Jamoat tashkilot-

larining mablag‘-

lari va operatsiya-

lari 

 Bu bo‘limda passiv «Kasaba uyushmalari tash-

kilotlarining joriy schyotlari» birinchi tartibli 

schyotga ijtimoiy sug‘urta va ta’minot bo‘yicha 

mablag‘lar va operatsiyalarni hisobga olish uchun 

ikkinchi tartibli schyotlar ochilgan.  

X 

Fuqarolarning 

schyotlari, qo‘yil-

malari, depozit-lari 

bo‘yicha 

operatsiyalar 

 

Ushbu bo‘limda schyotga fuqarolarning turli 

qo‘yilmalari uchun ikkinchi tartibli passiv 

schyotlar fuqarolar iste’moli maqsadlari uchun 

berilgan kreditlar bo‘yicha aktiv schyot olingan. 

XI 

Uzoq muddatli 

qo‘yilmalar 

 Bu bo‘limga uzoq muddatli kreditlash uchun 

mo‘ljallangan mablag‘lar, resurslar, korxona va 

tashkilotlarga beriladigan uzoq muddatli kredit-

larni hisobga olish schyotlari kiritilgan. 

XII 

Banklar va boshqa 

mablag‘lar bilan 

hisob-kitoblar 

 Bu bo‘limga maxsus berilgan mablag‘lar, shu 

singari maxsus fondlar, shuningdek, ushbu mab-

lag‘lar hisobidan berilgan kreditlarni hisobga 

oluvchi schyotlar kiritilgan. Bo‘limning kiritilgan 

yangi schyotlarida O‘zbekiston Respublikasi nafa-

qa fondi va nafaqa xarajatlari hisobga olinadi. 

XIII 

O‘zaro filiallararo 

hisob-kitoblar 

Ushbu bo‘lim schyotlari O‘zbekiston Respublikasi 

barcha bank muassasalari o‘rtasida boshqa shahar-

dagi korxonalar, tashkilotlar orasidagi hisob-

kitoblarni amalga oshirish jarayonida vujudga 

keladigan hisob-kitoblarni rasmiy-lashtirish uchun 

mo‘ljallangan.  

XIV 

Debitorlar va 

kreditorlar 

 Bu yerda quyidagi schyotlar guruhlanadi: 

 

bank debitorlari va kreditorlari; 

 

xo‘jalik hisobidagi korxona va tashkilotlariga 

beriladigan aylanma mablag‘lari; 

 

bankning xo‘jalik hisobida bo‘lmagan tashki-

lotlariga debitor va kreditlari; 

---

 

182

 

faktoring operatsiyalari bo‘yicha bank hisob-

kitoblari. 

XV 

Asosiy vositalar va 

xo‘jalik xarajatlari 

 Bu bo‘lim birinchi tartibli bankning asosiy vosi-

talari, bankning kapital qo‘yilmalar bo‘yicha hi-

sob-kitoblari, kelgusi davr xarajatlari schyotlarini 

o‘z ichiga oladi.  

XVI 

Bino va inshootlar, 

xo‘jalik inventari, 

ijaraga beriladigan 

asosiy vositalar 

Bu bo‘limga lizing, bank ijaraga olgan binolar 

bo‘yicha kapital xarajatlar, korxona va tashkilotlar 

bilan asosiy vositalar bo‘yicha hisob-kitoblarni 

alohida hisobga olib borish uchun ikkinchi tartibli 

schyotlar ochiladi. 

XVII 

Bankning daro-

madlari va 

xarajatlari 

Ushbu bo‘lim uchta birinchi tartibli schyotlar: 

 

passiv – bank daromadlari; 

 

aktiv – bank xarajatlari; 

 

aktiv-passiv – foyda va zararlar schyotlari 

kiritilgan.  

 

2. Ta’minot. Ushbu bo‘limning balansdan tashqari schyotlarida 

tijorat banklari xo‘jalik tashkilotlari va boshqa qarz oluvchilarning qisqa 

muddatli ssudalar 1 yilgacha bo‘lgan muddati bo‘yicha majburiyatlari, 

bank tomonidan ssuda bo‘yicha qabul qilingan zayom obligatsiyalari 

nominal qiymatida hisobga olinadi. 

3. Lizing operatsiyalarini birlashtirish hozirgi vaqtda o‘ziga xos 

qulaylik beruvchi lizing operatsiyalari keng tarqalmoqda. Bular lizing 

shartnomasining harakat muddati tugagunga qadar lizing tashkiloti 

tasarrufida bo‘ladigan mulkdan uzoq muddat foydalanish huquqini 

beruvchi operatsiyalardir. 

4. Hisob-kitob operatsiyalari bo‘yicha hujjatlar. Bu bo‘limda hisob-

kitob operatsiyalarining barcha hujjatlarini hisobga olish schyotlari 

mavjud. Alohida schyotlarda hujjatlar quyidagicha hisobga olinadi: 

 

akseptlanishini kutayotgan hujjatlar mablag‘ yo‘qligi yoki moli-

yaviy nazorat sababli muddatida to‘lanmayotgan hujjatlar; 

 

yetkazib beruvchining joylardagi akkreditiv to‘lovlari va 

boshqalar. 

5. Xorijiy operatsiyalar bo‘yicha hujjatlar va boyliklar bo‘limida in-

kasso jo‘natilgan, qabul qilingan hujjatlar, xorij valutasidagi to‘lov 

hujjatlari, xorij valutasidagi tovar hujjatlari, xorij valutasidagi akkreditiv 

kiritiladi. 

6. Uzoq muddatli kreditlar. Barcha hujjatlar schyotlarida uzoq mud-

datli ssudalar bo‘yicha qarz oluvchilarning majburiyatlari hisobga 

olinadi. 

---

 

183

7. Turli boyliklar va hujjatlar. Bu bo‘limda pulli posilkalar, markalar, 

davlat bojlari, qat’iy hisobot blankalari, jo‘natilgan va javobgar shaxslarga 

berilgan turli boyliklar haqida hujjatlar, hisobga oluvchi schyotlar mavjud. 

Shuningdek, blankalarning boshqaruvchi tashkilotga hissali qatnashuv 

tartibida berilgan mablag‘lari hisobga olinadi. 

8. Zararga o‘tkazilgan qarzlar. Bu bo‘limda qarzlar barcha zararga 

o‘tkazilgan mablag‘larni hisobga olib boruvchi schyotlar kiritilgan. 

Ushbu mablag‘lar bank boshqaruvining qaroriga binoan mazkur bo‘lim 

schyotlariga qarzdor mulk holati o‘zgarganda undirib olish imkoniyati 

paydo bo‘lishini kuzatish uchun o‘tkaziladi.