Yillarda ta’lim-tarbiya, ma’orif va pedagogik fikr

1924-yil amalga oshirilgan milliy davlat chegaralanishi natijasida mintaqa haritasi qaytadan tuzuladi. Sovet hokimiyati yillarida kommunistik partiya rahbarligida respublikada adolatsiz milliy siyosat amalga oshirildi. Bu paytda maktablarda o’quv tarbiya ishlari mazmuni tuzumning maqsadi asosida o’zgardi. Din va Qur’oni Karimga umuman e’tibor berilmadi. Tarix darslarida voqealar buzib talqin etildi. Adabiyot darslariga esa ko’proq rus yozuvchilarining asarlari bilan tanishtirishga katta ahamiyat berildi va rus pedagoglari darsliklaridan foydalanildi. Natijada o’zbek pedagogikasi markscha-lenincha nazariya doirasida shakllangan soxta fanga aylanib ketdi.

1930-yil 14-avgustda SSR ittifoqi markaziy ijroiya komiteti va xalq komisarlari soveti tomonidan qaror qabul qilindi. Bu qaror umumiy boshlang’ich ta’limni joriy etish va savodsizlikni qisqartirishga yordam berdi. 30-yillarning oxirlariga kelib, umumiy yetti yillik ta’limni amalga oshirishga kirishildi. Biroq bu borada jiddiy hatoliklarga yo’l qo’yildi. Maktab yoshidagi bolalarning bir qismi maktabga tortilmadi. Mahalliy millat bilalari orasida o’qishni tashlab ketish hollari ko’paydi. Ko’pgina maktablarda muallimlarning bilim darajasi yeterli bo’lmaganligi tufayli o’qish saviyasi talabga javob bermas edi.

SSSR MQ va XKKning 1929-yil 7-avgust qaroriga asosan arab alifbosi o’rniga lotin alifbosi qabul qilindi. Arab yozuvini lotin lashtirilishi dinga qarshi tashviqotning bir shakli edi. Bu islohat oqibatida SHarq xalqlari tarixi va madaniyatini o’zida mujassam qilgan minglab arab yozuvidagi qimmatbaho manbalardan o’zbek xalqini maxrum qildilar. O’sha davrning taniqli tilshunosi G’ozi Olim Yunusov va ilg’or pedagoglar bu ‘isloxotni’ ma’naviy bilimsizlik deb baholadilar. 1940- yilning may oyida O’zbekistonda “O’zbek yozuvini lotinlashtirilgan alfavitdan rus grafikasi asosidagi yangi o’zbek alfavitiga ko’chirish to’g’risida” qonun qabul qilindi.

Tarixdan ma’lumki, xalqimiz o’z boshidan kechirgan og’ir davrlardan biri ikkinchi jaxon urushi yillaridir. Bu davrda kishilar “hamma narsa front uchun, hamma narsa g’alaba uchun” degan shior ostida fidokorona ishlaganlar. Ikkinchi jahon urushi davrida maktablarning o’quv dasturlari sharoitga moslashtirildi.