Yillarda O‘zbekiston iqtisodiyotida tebranishlar, ishsizlik va A. Ouken qonunining amal qilish xususiyatlarini tahlil qilish

Ishsizlikning oqibatlari

• Ijtimoiy xarajatlari (social costs):

jinoyatchilikning o’sishiga olib keladi (bosqinchilik, o’grilik, mulkning

vayron qilinishi);

o’z joniga qasd qilish darajasi oshadi;

so’g’likda muammolar paydo bo’ladi (yurak huruji, aqliy zaiflik, stress..);

Ishsizlikning oqibatlari

• Iqtisodiy xarajatlari (economic costs):

Yalpi ichki mahsulot uzilishi (gross domestic product gap or output gap)

• Potensial va haqiqiy Yalpi ichki mahsulot (YaIM):

Potensial YaIM- barcha resurslardan foydalanilganda iqtisodiyotning

ishlab chiqarish qobiliyatining umumiy qiymati;

Haqiqiy YaIM- ishlab chiqarilgan pirovard tovar va xizmatlarning qiymati;

• YaIM uzilishi=Potensial YaIM-Haqiqiy YaIM

Ishsizlik sabablari

• Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, YaIM ning qisqarishi ishsizlikning ortishiga olib keladi shu sababli YaIM ning kamayishiga olib keladigan barcha sabablar ishsizlikning ham bilvosita sababchisi hisoblanadi.Jumladan, Iste’molchilarnining daromadi kamayishi ularning xarid qobiliyati(purchasing power)ga ta’sir qiladi mamlakatda yalpi talab(aggregate demand) kamayadi, oqibatda yalpi taklif(aggregate supply) ham qisqaradi. Yalpi taklif qisqarishi kamroq maxsulot va xizmatlar yaratilishidan dalolat beradi. Mahsulot ishlab chiqarish esa albatta ishchi kuchi orqali amalga oshiriladi, mahsulot ishlab chiqarish kamayadigan bo’lsa ishchi kuchi ish bilan ta’minlanmay qoladi natijada ishsizlik vujudga keladi. Quyidagi sabablar ham ishsizlikning oqibati hisoblanadi: Foiz stavkalari, soliqlar, Davlat siyosati va hokazolar…

2000-2010 yillarda O‘zbekiston iqtisodiyotida ishsizlik darajasi

Hududlar	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
O'zbekiston Respublikasi	0.4	0.4	0.4	0.3	0.4	0.3	0.2	5.0	4.9	5.0	5.4
Qoraqalpog'iston Respublikasi	1.7	1.7	1.5	1.1	1.0	1.0	0.8	7.0	7.0	6.9	7.4
Andijon	0.3	0.3	0.3	0.2	0.2	0.1	0.1	5.9	5.8	5.4	5.8
Buxoro	0.3	0.3	0.1	0.1	0.1	0.1	0.1	4.5	4.4	4.9	5.2
Jizzax	0.3	0.3	0.3	0.2	0.3	0.3	0.3	4.2	4.1	4.5	5.7
Qashqadaryo	0.3	0.3	0.2	0.2	0.3	0.3	0.3	5.2	5.0	5.1	5.8
Navoiy	1.0	0.5	0.6	0.6	0.9	0.6	0.7	5.0	4.9	5.1	4.9
Namangan	0.5	0.3	0.3	0.4	0.3	0.4	0.3	6.0	5.8	5.4	5.9
Samarqand	0.4	0.5	0.5	0.3	0.3	0.2	0.2	5.5	5.4	5.4	6.0
Surxondaryo	0.2	0.2	0.2	0.3	0.2	0.1	0.2	4.8	4.7	5.0	5.8
Sirdaryo	0.4	0.7	0.4	0.4	0.4	0.2	0.3	4.1	4.0	4.4	4.5
Toshkent	0.1	0.1	0.1	0.1	0.1	0.1	0.1	4.0	3.9	4.5	4.1
Farg'ona	0.2	0.3	0.2	0.1	0.1	0.1	0.1	5.5	5.4	5.5	5.7
Xorazm	0.5	0.8	1.0	1.3	1.6	0.9	0.6	4.8	4.7	5.2	5.5
Toshkent sh.	0.3	0.3	0.2	0.2	0.2	0.2	0.2	3.3	3.3	3.4	3.3

2010-2020 yillarda O‘zbekiston iqtisodiyotida ishsizlik darajasi

Hududlar	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
O'zbekiston Respublikasi	5.0	4.9	4.9	5.1	5.2	5.2	5.8	9.3	9.0	10.5	9.6
Qoraqalpog'iston Respublikasi	6.6	6.4	6.2	5.4	5.3	5.4	6.0	9.5	9.1	10.5	10.1
Andijon	5.3	5.3	5.4	5.6	5.6	5.6	6.0	9.6	9.2	10.9	9.9
Buxoro	4.9	4.7	4.8	5.2	5.5	5.4	5.5	9.0	8.9	10.6	9.8
Jizzax	5.2	5.0	5.1	5.4	5.2	5.4	5.0	9.4	9.2	11.0	10.1
Qashqadaryo	5.3	5.3	5.2	5.5	5.5	5.3	6.1	9.7	9.3	11.1	10.2
Navoiy	4.7	4.9	5.2	5.2	5.0	5.0	5.2	8.7	8.5	9.4	8.8
Namangan	5.4	5.3	5.2	5.3	5.2	5.3	5.8	9.5	9.1	10.6	9.7
Samarqand	5.5	5.4	5.3	5.6	5.7	5.7	6.5	9.7	9.3	11.0	9.9
Surxondaryo	5.4	5.2	5.2	5.5	5.5	5.6	6.7	9.5	9.3	11.1	10.2
Sirdaryo	4.3	4.0	4.3	4.6	4.9	4.4	5.1	9.6	9.3	11.0	10.2
Toshkent	3.8	3.6	3.6	3.9	4.1	4.1	5.2	9.0	8.9	10.5	9.4
Farg'ona	5.0	5.0	4.8	5.4	5.4	5.5	6.4	9.7	9.3	10.9	10.0
Xorazm	5.2	5.3	5.3	5.5	5.4	5.5	5.7	9.5	9.1	10.9	9.9
Toshkent sh.	3.4	3.3	3.4	3.6	3.8	3.6	4.5	7.9	7.4	8.0	7.0

Ouken qonuni (Okun’s law)

• Real YaIM hamda ishsizlik darjalari o’rtasida teskari aloqa mavjud ya’ni yuqori darajadagi ishsizlik Real YaIMni kamaytirishi mumkin va aksincha past ishsizlik (4-5 foiz tabiiy ishsizlik) Real YaIM ning yuqori bo’lishini ta’minlaydi.
• 1% ishsizlik (ishsizlik darajasidan tabiiy ishsizlik darajasi ayrilgandan so’ng) darajasi YaIM uzilishini 2.5% ga o’stirishi mumkin
• YaIM uzilishi= 2.5*(haqiqiy ishsizlik-tabiiy ishsizlik)*Haqiqiy YaIM

Ouken qonuniga asosan O’zbekistonda YaIM uzilishi(GDP gap)ni aniqlash (tabiiy ishsizlik 4 fozi deb olingan!)

• 2010 yil(YaIM- 78 936.6 mlrd.so’m ishsizlik darajasi 5.4 foiz)

YaIM uzilishi=2.5*0.014*78 936.6=2 762.8 mlrd.so’m

• 2011 yil (YaIM- 103 232.6 mlrd.so’m, ishsizlik darajasi 5 foiz)

YaIM uzilishi=2.5*0.01*103 232.6=2 580.8 mlrd.so’m

• 2012 yil (YaIM- 127 590.2 mlrd.so’m, ishsizlik darajasi 4.9 foiz)

YaIM uzilishi= 2.5* 0.009*127 590.2= 2 870.8 mrld.so’m

• 2013 yil (YaIM- 153 311.3 mlrd.so’m, ishsizlik darajasi 4.9 foiz)

TaIM uzilishi=2.5*0.009*153 311.3=3 449.5 mrld.so’m

Ouken qonuniga asosan O’zbekistonda YaIM uzilishi(GDP gap)ni aniqlash (tabiiy ishsizlik 4 fozi deb olingan!)

• 2021-yil (YaIM-734 587.7 mlrd.so’m, ishsizlik darajasi 9.6 foiz)

YaIM uzilishi=2.5* 0.056*734 587.6= 102 842.3 mlrd.so’m

• Potensial YaIM=Haqiqiy YaIM+YaIM uzilishi

Potensial YaIM= 734 587.6+102 842.3=837 429.9 mlrd so’m