Yillar o‘tishi bilan, oldimizga qo‘ygan buyuk maqsadlar sari yurishimizda chuqur va atroflicha o‘ylangan, xalqaro maydonda “o‘zbek modeli” deb tan olingan demokratik islohotlar yo‘li naqadar to‘g‘ri ekanini hayotimizning o‘zi oqlab

O‘zbekiston YeOIIga a’zo bo‘lishining farmatsevtika tarmog‘iga ta’siri
2010 yilda 370 million dollaridan ortiq miqdorda dori-darmon import qilingan bo‘lsa, 2019 yilda bu raqam 775 mln dollarni tashkil etdi. 2020 yil pandemiya vaqtiga to‘g‘ri kelganligi uchun raqamlar keskin o‘zgarib ketgan va 1116 mln. dollarga teng bo‘lgan.
Farmatsevtik mahsulotlar asosan Hindiston, Latviya, Rossiya, Gruziya, AQShdan import qilinadi.

Eksport

Bugungi kunda 28 ta mahalliy farmatsevtik ishlab chiqaruvchi korxonalar tomonidan 28 ta chet el mamlakatlariga eksport faoliyati amalga oshirilmoqda. 2020 yilda 2016 yilga nisbatan eksport hajmi deyarli 5 barobar oshgan va 11,2 mln. dollarni tashkil etgan.
2020 yilda eksport hajmining katta qismi Qirg‘iziston (6,3 mln. dollar), Qozog‘iston (6,7 mln. dollar), Afg‘oniston (2,4 mln. dollar), Turkmaniston (3,7 mln. dollar) va Tojikiston (0,72 mln. dollar) bozoriga to‘g‘ri kelgan.
Farmatsevtika mahsulotlari eksportining katta qismi dori vositalari va doka, tibbiy paxta hisobiga to‘g‘ri keladi.
Baxtishod Hamidov, Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTINING
FARMONI
TO‘QIMACHILIK VA TIKUV-TRIKOTAJ SANOATINI JADAL RIVOJLANTIRISH CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA
Respublikada keng turdagi sifatli to‘qimachilik va tikuv-trikotaj mahsulotlari (keyingi o‘rinlarda to‘qimachilik mahsuloti deb yuritiladi) ishlab chiqarilishini tashkil etish, uning ishlab chiqarilishini mahalliylashtirishni chuqurlashtirish, shuningdek, mahalliy ishlab chiqaruvchilarning eksport salohiyatini oshirishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
O‘tgan davr mobaynida to‘qimachilik va tikuv-trikotaj sanoatini (keyingi o‘rinlarda to‘qimachilik sanoati deb yuritiladi) rivojlantirish uchun zarur huquqiy baza va qulay sharoitlar shakllantirildi.
Shu bilan birga, o‘tkazilgan o‘rganishlarda mamlakat to‘qimachilik sanoatining izchil rivojlanishiga to‘siq bo‘layotgan qator tizimli muammolar aniqlandi,xususan:
birinchidan, tarmoqning yetarli salohiyatiga qaramasdan, yuqori qo‘shilgan qiymatli tayyor mahsulotni ishlab chiqarishda uyg‘unlashgan texnologik zanjirning mavjud emasligi sababli 2017-yilning birinchi yarim yilligida ishlab chiqarilayotgan to‘qimachilik mahsulotlarining respublika yalpi ichki mahsulotidagi ulushi atigi 4,6 foizni tashkil etdi;
ikkinchidan, to‘qimachilik sanoatining boshqaruv tizimi tarmoqning zamonaviy rivojlanish tendensiyalariga javob bermaydi, bu esa hal etilmagan muammolarning to‘planib qolishiga olib kelmoqda hamda uning jadal modernizatsiya qilinishiga to‘sqinlik qilmoqda;
uchinchidan, milliy standartlar va to‘qimachilik mahsulotlarining sinovlari bo‘yicha laboratoriyalarning xalqaro standartlar va talablar bilan uyg‘unlashtirish ishlarining qoniqarsizligi, shuningdek, sifat menejmenti zamonaviy tizimlarini joriy etishning past darajada ekanligi mahalliy mahsulotlarni yirik xorijiy savdo bozorlariga chiqarishga, eksport salohiyatini yuksaltirishga hamda mahsulotlar sifati va xavfsizligiga bo‘lgan ishonchni oshirishga to‘siq bo‘lmoqda;
to‘rtinchidan, tarmoqqa zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish darajasi mavjud muammolarni tizimli tahlil qilish va to‘qimachilik sanoati rivojlanishining istiqbolli yo‘nalishlarini belgilash uchun shart-sharoit yaratmayapti;
beshinchidan, xomashyo va ishlab chiqarish resurslarining nooqilona taqsimlanishi, logistika va muhandislik infratuzilmasini tashkil etishdagi kamchiliklar ishlab chiqarish quvvatlari ancha qismining to‘xtab qolishiga, iqtisodiy yo‘qotishlarga va oqibatda mahsulotlar tannarxining oshishiga, shuningdek, ishlab chiqarish rentabelligining pasayishiga olib kelmoqda;
oltinchidan, to‘qimachilik yarim tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarish va eksport qilishning barqaror ustunlik qilishi, yuqori qo‘shilgan qiymatli tayyor to‘qimachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish va jahon bozorlarida munosib raqobatlashishga qodir bo‘lgan milliy brendlarni shakllantirishning yetarli darajada emasligi to‘qimachilik sanoati korxonalari daromadlarini oshirish imkonini bermayapti;
yettinchidan, kadrlar tayyorlash tizimi to‘qimachilik sanoatining real ehtiyojlariga javob bermaydi, tarmoqni rivojlantirishning dolzarb masalalari bo‘yicha o‘qitishning innovatsion yo‘nalishlarini joriy etish va ilmiy tadqiqotlarni chuqurlashtirish yuzasidan xalqaro hamkorlik yo‘lga qo‘yilmagan.
Respublika to‘qimachilik sanoatining jadal rivojlanishini ta’minlash, yuqori sifatli va raqobatbardosh tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish, uni yirik xorijiy bozorlarga yanada ilgari surish, shuningdek, 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalarni izchil amalga oshirish maqsadida:
1. Quyidagilar O‘zbekiston Respublikasi to‘qimachilik sanoatini yanada isloh qilishning muhim yo‘nalishlari etib belgilansin:
birinchidan, to‘qimachilik sanoatining iqtisodiyotdagi ulushini oshirish, mamlakatda ishlab chiqarilayotgan to‘qimachilik mahsulotlarining, eng avvalo, yuqori qo‘shilgan qiymatli raqobatbardosh to‘qimachilik mahsulotlarini yuqori texnologik ishlab chiqarishga qayta yo‘naltirish orqali hajmi va sifatini oshirish;
ikkinchidan, to‘qimachilik sanoatining boshqaruv tizimini ilg‘or menejment texnologiyalari, tarmoq korxonalariga har tomonlama ko‘maklashish va ko‘llab-quvvatlashning, shu jumladan ularning rivojlanishiga to‘sqinlik qiluvchi muammolarni hal etishda samarali shakllarini joriy etgan holda tubdan qayta ko‘rib chiqish;
uchinchidan, to‘qimachilik sanoati sohasidagi standartlashtirish va sertifikatlashtirish tizimini xalqaro talab va standartlarga uyg‘unlashtirish, shuningdek, mahsulotlar sinov laboratoriyalarini modernizatsiya qilish va akkreditatsiyadan o‘tkazish orqali yanada takomillashtirish;
to‘rtinchidan, tarmoqqa to‘qimachilik mahsulotlari mahalliy va xorijiy bozorlarining holati hamda rivojlanish tendensiyalari haqidagi ishonchli va o‘z vaqtida axborotlar olishni ta’minlash imkonini beruvchi ilg‘or axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish, tarmoq rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlarini aniqlash maqsadida uni tizimli va kompleks tahlil qilish;
beshinchidan, paxta xomashyosini yetishtirishdan boshlab, unga dastlabki ishlov berish, mahsulotni paxta tozalash korxonalarida keyingi qayta ishlash va yuqori qo‘shilgan qiymatli tayyor to‘qimachilik mahsuloti chiqarish bosqichigacha bo‘lgan ishlab chiqarishni integratsiya qilishni nazarda tutuvchi rivojlanishning klaster modelini amalga oshirish;
oltinchidan, xomashyo resurslari taqsimotining mutanosibligi va tashkil etilayotgan tarmoq korxonalarining logistika va muhandislik infratuzilmasini rivojlantirish bilan o‘zaro uzviy bog‘liqlikda, shu jumladan ko‘p funksiyali transport-logistika xablarini qurish, yuklarni yetkazishning optimal yo‘nalishlari hamda yo‘laklarini tanlash, shuningdek, transportda yuk tashish tariflarini optimallashtirish orqali joylashuvini ta’minlash;
yettinchidan, yuqori sifatli tayyor to‘qimachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish va eksportini kengaytirish, milliy brendlarni jahon bozorlariga ilgari surish maqsadida ishlab chiqarish jarayoniga ilg‘or innovatsion texnologiyalar, nou-xau, dizaynerlik ishlanmalarini keng joriy etish, furnitura va aksessuarlarning zamonaviy namunalarini ishlab chiqarishni mahalliylashtirish;
sakkizinchidan, talab yuqori bo‘lgan mutaxassisliklar bo‘yicha yo‘nalishlarni kengaytirgan holda to‘qimachilik sanoati uchun kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini tubdan takomillashtirish, ta’lim muassasalarining o‘quv dasturlarini tarmoqning zamonaviy rivojlanish tendensiyalarini hisobga olgan holda qayta ko‘rib chiqish, ilmiy-tadqiqot faoliyatini, shuningdek, ushbu sohada xalqaro hamkorlikni faollashtirish.
2. O‘zbekiston Respublikasida to‘qimachilik va tikuv-trikotaj sanoatini jadal rivojlantirish “Yo‘l xaritasi” (keyingi o‘rinlarda “Yo‘l xaritasi” deb yuritiladi) 1-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
Belgilansinki, vazirliklar, idoralar va boshqa tashkilotlar rahbarlari “Yo‘l xaritasi”da nazarda tutilgan tadbirlarning o‘z vaqtida, to‘liq va sifatli bajarilishiga shaxsan javobgardir.
3. 2018-yil paxta hosilidan boshlab, eksperiment tartibida mahalliy to‘qimachilik sanoati korxonalari tomonidan to‘g‘ridan to‘g‘ri fermer xo‘jaliklari va boshqa qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilaridan (keyingi o‘rinlarda fermer xo‘jaliklari deb yuritiladi) paxta xomashyosini yetishtirishga buyurtma qilish va avans berish, shu jumladan quyidagi shartlarni nazarda tutuvchi tizim joriy etilsin:
xarid qilinadigan paxta navi va hajmi, uni yetkazib berish muddatlari hamda tartibi fermer xo‘jaligi va to‘qimachilik sanoati korxonasi o‘rtasida tuziladigan shartnomada belgilanadi;
paxta xomashyosini dastlabki qayta ishlash paxta tozalash korxonasi tomonidan qayta ishlash asosida yoxud to‘qimachilik korxonasi tomonidan xususiy yoki ijaraga olingan paxta tozalash korxonasida amalga oshiriladi;
to‘qimachilik sanoati korxonalari fermer xo‘jaliklarining xarajatlarini (chigit, mineral o‘g‘itlar, yoqilg‘i-moylash materiallari, o‘simliklarni kimyoviy himoya qilish vositalari, ish haqini to‘lash va ko‘rsatilgan xizmatlarga haq to‘lash xarajatlari, boshqa sarf-xarajatlar) tuzilgan shartnoma qiymatining kamida 60 foizini avans berish yo‘li bilan moliyalashtirishni amalga oshiradi;
to‘qimachilik sanoati korxonalari tomonidan xarid qilinadigan paxta xomashyosi narxi fermer xo‘jaliklarining haqiqiy xarajatlarini va rentabelligini tahlil qilishdan kelib chiqib, shartnoma asosida belgilanadi va davlat ehtiyojlari uchun o‘rnatilgan narxlardan past bo‘lmasligi lozim;
to‘qimachilik sanoati korxonalari olingan chigitni shartnoma asosida yog‘-moy korxonalariga, qo‘shimcha mahsulotlarni (lint, o‘lik paxta) boshqa iste’molchilarga realizatsiya qiladi;
to‘qimachilik sanoati korxonalari tomonidan xarid qilingan paxta xomashyosidan faqatgina uni keyinchalik chuqur qayta ishlash uchun foydalaniladi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi:
2018-yil 10-yanvarga kadar muddatda to‘g‘ridan to‘g‘ri to‘qimachilik sanoati korxonalari, shuningdek, paxta-to‘qimachilik klastyerlari ishtirokchilari bilan paxta xomashyosini yetishtirishga buyurtma qilish va avans berish tizimiga kiritilayotgan eksperimentni hisobga olgan holda, paxta xomashyosini yetishtirish va yetkazib berishga kontraktatsiya shartnomalarining fermer xo‘jaliklari bilan o‘rnatilgan tartibda qayta tuzilishini;
2018-yil 15-yanvarga kadar muddatda to‘g‘ridan to‘g‘ri to‘qimachilik sanoati korxonalari bilan paxta xomashyosini yetishtirishga buyurtma qilish va avans berishning kiritilayotgan tizimini hisobga olgan holda, paxta xomashyosini yetishtirish va yetkazib berishga kontraktatsiya shartnomalari fermer xo‘jaliklari bilan qayta tuzilishidan kelib chiqib, eksperiment o‘tkazish uchun hududlar va yer uchastkalari maydonlarining belgilanishini;
to‘g‘ridan to‘g‘ri to‘qimachilik sanoati korxonalari bilan paxta xomashyosini yetishtirishga shartnoma tuzgan fermer xo‘jaliklarini aniqlashni hisobga olgan holda, 2018-yil 1-fevralga kadar muddatda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining davlat xaridi va qishloq xo‘jaligini texnika bilan jihozlashni maqsadli moliyalashtirish jamg‘armasining daromadlari va xarajatlari balansi shakllantirilishini;
2018-yil 15-yanvarga kadar muddatda 2018-yil hosilining paxta xomashyosi uchun davlat xaridi narxi belgilanishini;
qayta tuzilgan shartnomalarni hisobga olgan holda, 2018-yil 20-yanvarga qadar muddatda to‘g‘ridan to‘g‘ri to‘qimachilik sanoati korxonalari, shuningdek, paxta-to‘qimachilik klastyerlari ishtirokchilari bilan paxta xomashyosini yetishtirish va yetkazib berishga kontraktatsiya shartnomalari bilan qamrab olinmagan fermer xo‘jaliklari kesimida 2018-yil hosilining paxta xomashyosi ekilishi uchun “O‘zpaxtasanoat” AJ buyurtmasining hajmi aniqlanishini ta’minlasin.
4. To‘qimachilik sanoati korxonalari, “O‘zbekyengilsanoat” AJ aksiyadorlarining umumiy yig‘ilishi, O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi, Tashqi savdo vazirligi, Xususiylashtirilgan korxonalarga ko‘maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasining:
O‘zbekiston to‘qimachilik va tikuv-trikotaj sanoati korxonalari uyushmasini (keyingi o‘rinlarda “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi deb yuritiladi) tashkil etish;
“O‘zbekyengilsanoat” AJni uning mol-mulklari va davlatga tegishli boshqa mablag‘lari, shuningdek, debitor qarzdorligini keyinchalik “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasiga beg‘araz o‘tkazish orqali tugatish;
“O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi tuzilmasida tizimli muammolarni bartaraf etish, marketing innovatsiyalarini faol joriy etish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish, shuningdek, zamonaviy tendensiyalarni hisobga olgan holda tarmoqni rivojlantirishning istiqbolli va ustuvor yo‘nalishlarini aniqlashni ta’minlovchi maslahat organi — To‘qimachilik va tikuv-trikotaj sanoati korxonalari kengashini tashkil etish to‘g‘risidagi takliflari ma’qullansin.
5. Quyidagilar:
“O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi a’zolari to‘qimachilik sanoati korxonalari va tashkilotlari hisoblanishi;
“O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasining joriy ta’minoti va faoliyatini moliyalashtirish uyushma a’zolarining badallari va ajratmalari hamda qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan amalga oshirilishi;
“O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi raisi va uning o‘rinbosarlari uyushma a’zolari umumiy yig‘ilishining qarori bilan saylanishi;
“O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi raisi bir vaqtning o‘zida Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti Vasiylik kengashi raisining o‘rinbosari hisoblanishi ma’lumot uchun qabul qilinsin.
6. Quyidagilar “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasining asosiy vazifalari etib belgilansin:
xomashyoni qayta ishlash, yuqori qo‘shilgan qiymatli tayyor mahsulotni ishlab chiqarish va eksport qilish bo‘yicha yagona kompleks sifatida, shu jumladan sanoat kooperatsiyasini kengaytirish va ko‘llab-quvvatlash, to‘qimachilik mahsulotlari ichki va tashqi bozorlarida tadqiqotlar o‘tkazish asosida tarmoqni barqaror rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish;
to‘qimachilik sanoati sohasidagi standartlashtirish va sertifikatlashtirish tizimini xalqaro talab va standartlarga uyg‘unlashtirish, shuningdek, mahsulotlar sinov laboratoriyalarini modernizatsiya qilish va akkreditatsiyadan o‘tkazish orqali takomillashtirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar ko‘rish;
to‘qimachilik sanoati korxonalarining faoliyatiga innovatsion texnologiyalar, shu jumladan dizaynerlik ishlanmalari, nou-xau, sifat menejmenti tizimlari va zamonaviy marketing xizmatlari keng joriy etilishini ta’minlash;
ichki bozorni yuqori sifatli mahalliy to‘qimachilik mahsulotlari bilan to‘ldirish va uning eksport geografiyasini, shu jumladan turli axborot resurslarida hamda mamlakatdagi va xorijdagi ko‘rgazma tadbirlarida milliy brendlarni yo‘naltirishni ilgari surish va to‘qimachilik sanoati korxonalarining salohiyatini namoyish qilish orqali kengaytirish bo‘yicha tizimli kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish;
to‘qimachilik sanoatiga chet el investitsiyalarini, shu jumladan logistika va muhandislik infratuzilmasini takomillashtirish maqsadida faol jalb qilish;
to‘qimachilik sanoati korxonalari, paxta-to‘qimachilik klastyerlarini hududlar salohiyatining yanada rivojlanish istiqbollaridan, xomashyo bazasi, infratuzilmasi, mehnat resurslari va bozorlarning mavjudligidan kelib chiqib joylashtirishga ko‘maklashish;
tarmoqning zamonaviy rivojlanish tendensiyalarini hisobga olgan holda to‘qimachilik sanoati sohasida kadrlarga bo‘lgan real ehtiyojni va ularni tayyorlashning istiqbolli yo‘nalishlarini aniqlash, mutaxassislarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish bo‘yicha o‘quv dasturlarini takomillashtirishda ishtirok etish, ushbu sohada ilmiy-tadqiqot ishlarini chuqurlashtirish;
tarmoqning jadal rivojlanishi va to‘qimachilik sanoati korxonalarining barqaror faoliyat ko‘rsatishiga to‘sqinlik qiluvchi tizimli muammolarni aniqlash hamda bartaraf etish, mazkur sohadagi qonun hujjatlarini yanada takomillashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish.
7. “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi ijro etuvchi apparatining tuzilmasi 2-ilovaga muvofiq ma’qullansin.
8. Paxta-to‘qimachilik klastyerlarini o‘rta muddatli istiqbolda rivojlantirish konsepsiyasi loyihasini ishlab chiqish bo‘yicha ishchi komissiya (keyingi o‘rinlarda Ishchi komissiya deb yuritiladi) 3-ilovaga muvofiq tarkibda tashkil etilsin.
Ishchi komissiya Buxoro va Navoiy viloyatlarida paxta-to‘qimachilik klastyerlari tashkil etilishining borishini o‘rganish natijalarini hisobga olgan holda, bir oy muddatda quyidagilarni nazarda tutuvchi Paxta-to‘qimachilik klastyerlarini o‘rta muddatli istiqbolda rivojlantirish konsepsiyasi loyihasini Vazirlar Mahkamasiga kiritsin:
to‘qimachilik sanoati korxonalarining ishlab chiqarish quvvatlaridan kelib chiqib, hududlarda paxta-to‘qimachilik klastyerlarini joylashtirish tartibi, ularni shakllantirish muddatlari va bosqichlarini belgilash;
paxta-to‘qimachilik klasteri ishtirokchilariga yer, suv va boshqa resurslardan samarali va oqilona foydalanishni hisobga olgan holda, tabaqalashtirilgan soliq imtiyozlarini ko‘llash imkoniyati;
tashkiliy-xo‘jalik munosabatlarning shakllari, asosiy kompaniyaning paxta-to‘qimachilik klasteri ishtirokchilari oldidagi majburiyatlari;
qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishning klaster modelini tashkil qilish bo‘yicha ilg‘or xorijiy tajribani tizimli tahlil qilish va joriy etish;
paxta xomashyosiga davlatning buyurtmasini bosqichma-bosqich qisqartirishni ta’minlaydigan xususiy kapital va chet el investitsiyalarini jalb etish hisobiga qishloq xo‘jaligida moliyaviy munosabatlarni yaxshilashga ta’sir etish istiqbollarini baholash;
qishloq xo‘jaligi va boshqa qo‘shimcha mahsulotlar ishlab chiqarishning (chorvachilik, issiqxona xo‘jaliklari va boshqalar) qayta ishlash tarmoqlari rivojlanishiga ta’sirini tahlil qilish.