Yil O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jaligi instituti

1a – rasm

1a – rasmda tushayotgan to`lqindan (ya`ni to`lqindan) qolgan to`lqin va porshendan qaytgan to`lqin ifodalangan. Rasmda faqat qaytgan y₂ to’lqin ifodalangan. 1b – rasmda esa to’lqin trubkaning ochiq uchidan qaytib to’lqin hosil qiladi. va to’lqinlarining qo’shilishidan turg’un to’lqin hosil bo’ladi. Trubkaning ochiq uchidan qaytishda to’lqinning fazasi o’zgarmaydi (chunki to’lqin zichligi kichik muhitdan qaytayapti). Shuning uchun nayning ochiq uchida turg’un to’lqin do’ngligi hosil bo’ladi. Porshendan qaytganda esa to’lqin fazasi ga o’zgaradi (zichroq muhit bo’lgani uchun) va to’lqin uzunligi yarim to’lqin uzinligini yo’qotadi. Natijada porshen yaqinida to’lqin tuguni hosil bo’ladi. Keyingi tugunlar porshendan masofalarda, do’ngliklar esa masofalarda hosil bo’ladi. Agar havo ustuni shunday tanlab olinsaki, unga yarim to’lqinlarning butun soni to’g’ri kelsa, ya’ni bo’lsa, barqaror turg’un to’lqin hosil bo’lmaydi, chunki bir-birini almashtiruvchi turg’un to’lqinlar turli ko’rinishga ega bo’lib o’zgarib turadi. Havo ustuni L ga chorak to’lqinlarning toq soni to’g’ri kelsa bo’lsa, u holda turg’un to’lqin nayning ochiq uchida do’nglik porshen yaqinida esa tugun hosil qiladi. Ulardan keyin hosil bo’lgan to’lqinlarning ko’rinishi huddi to’lqini kabi bo’ladi (1b-rasm)

1b – rasm
Bir tomonga yo`nalgan to`lqinlarning fazasi hamma nuqtalarda bir xil bo`ladi , unga qarama – qarshi yo`nalgan y₂, y₄, y₆ to’lqinlar ham bir xil fazaga ega. Shuning uchun natijaviy to’lqin amplitudasi bu to’lqinlar amplitudalarining yig’indisiga teng bo’ladi, ya’ni:


Ularning yig’indisi katta bo’lgan turg’un to’lqin hosil qiladi
A_turg’=2A_chap
Havoning nay devoriga ishqalanishi va tovushning nurlanishi natijasida energiya kamayib boradi, turg’un to’lqin amplitudasi kamayib, tebranish so’nib boradi , y₂, y₃ qo’shilib turadi. Bu berilayotgan energiya yo’qolayotgan enrgiyaga teng bo’lib qolgan, tebranishlar o’zgarmas amplituda bilan davom etaveradi. Bu hodisa akustik rezonansdir.
Asbobning tuzilishi va ishlash usuli: Asbob qo’zg’aluvchi porshenli naydan, tovush nurlagichi hamda T₁ va T₂ telefonlardan iboratdir.


2 – rasm
Telefonlar tovush manbai va qabul qilgich sifatida foydalaniladi. Tovush nurlagichi telefon membranasini aniq chastotasi bilan tebrantiradi. Tovush to’lqinining uzunligi , bunda . Akustik rezonansni kuzatish uchun porshenni surish bilan havo ustunini shunday tanlab olish kerakki, unga chorak to’lqinlarining toq soni to’g’ri kelsin. Bu vaqtda tovush manbaining chastotasi xususiy tebranish chastotasiga teng bo’ladi va tovushning kuchayishini sezamiz. Agar porshenni nayning ochiq uchidan yuqoriga sursak, tovushning birinchi kuchayishi , keyingilari , va hokazo masofalarda kuzatiladi. Ikkita ketma-ket kuchayishlar orasidagi masofa ga teng. Bu ishdan maqsad tovush to’lqinining uzunligi ni aniqlab, undan tovush tezligi ni hisoblashdir. Tebranish chastotasi tovush nurlagichidan olinadi. To’lqin uzunligini tovush kuchsiz eshitilgan nuqtalarda ham aniqlash mumkin. Ikkita tovush kuchsiz eshitilgan nuqta orasidagi masofa ham bo’ladi.