Yil O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jaligi instituti

Ish, energiya, issiqlik miqdorining birligi. Joul yoki vatt-sekund (J) – energiya va ishning o‘lchov birligidir. 1 joul – 1 nyuton kuchining qo‘yilish nuqtasi kuch yo‘nalishida 1 m ko‘chganida shu kuch bajaradigan ishdir. Joulning o‘lchamligi: [j]=[n] [s]=_{ }.

Mexanik ishgina emas, balki hisobiga mexanik ish bajarish mumkin bo‘lgan elektr, kimyoviy va boshqa xil energiyalar ham joullarda o‘lchanadi. Dastlab joul quvvati 1 vt bo‘lgan elektr tokning 1 sekundda bajargan (1 j _{ }) ishi bilan o‘lchanadigan elektr energiyaning o‘lchov birligi sifatida kiritilgan eli. Keyinchalik bu birlik energiyaning boshqa turlari uchun ham qo‘llana boshlandi. Issiqlik miqdori ham joul bilan o‘lchanadi. SHu bilan birga, 1 kal_{ } 4,1868j yoki 1j_{ } 0,2338 kal deb qabul qilingan.

14. 
    Quvvat birligi. Vatt (vt; W) – quvvatning o‘lchov birligi bo‘lib, ingliz ixtirochisi D.Uatt sharafiga shunday ataladi. 1 vatt shunday quvvatki, unda bir sekund davomida bir tekisda 1 joul ish bajariladi. Vattning ta’rifi _{ } formuladan kelib chiqadi, bu erda A – bajarilgan ish(joullarda), _{ } - vaqt (sekundlarda), _{ } - quvvat (vattlarda). SHuning uchun 1vt_{ }; quvvatning o‘lchamligi:
    

[vt] [_{ }]_{ }.
Birinchi marta vatt 1889-yili elektriklarning II Xalqaro kongressida elektr quvvatining praktik o‘lchov birligi sifatida qabul qilingan edi. U amper va voltning xalqaro etalonlari orqali belgilanadi. 1 volt kuchlanishda tok kuchi 1 amper bo‘lgan o‘zgarmas tokning quvvati 1 vatt bo‘ladi. Bu xalqaro vatt deyiladi.
Keyinchalik vatt ham mexanik, ham elektr energiya manbalarining quvvatini o‘lchash birligi sifatida universal kattalik bo‘lib qoldi. Bu holda u MKS tizimning hosilaviy birligi sifatida nazariy yo‘l bilan aniqlanadi va absolyut vatt deyiladi.
1 xalqaro vatt_{ } 1,00020 absolyut vatt.
Texnikada vattdan tashqari yana ancha yirik birliklardan ham foydalaniladi:
1 gektovatt (gvt; hw)_{ }100 vt.
1 kilovatt (kvt; kw)_{ }1000 vt.
1 megavatt (mgvt; Mw) 1000000 vt.
Ulush kattaliklar ham qo‘llaniladi:
1 millivatt (mvt; mw) 0,001 vt.
1mikrovatt (mkvt; µw) 0,000001 vt.
Elektr va magnit birliklar

15.