Yil O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jaligi instituti

Modda zichligi - , massasini -m va hajmini V deb olsak, yuqorida berilgan ta’rifga muvofiq zichlikni topish ifodasini quyidagicha yozish mumkin:

(1)

Zichlik SGS sistemasida g/sm³ va SI sistemasida kg/m³ birliklarda o`lchanadi. Jismning massasini bevosita richagli tarozilarda tortish bilan topish mumkin. Qattiq jismning hajmi esa shakliga bog`liq ravishda turli usullarda aniqlanadi. Agar jism biror geometrik shaklda bo`lmasa uning hajmini ma’lum hajmlarga ega bo`lgan shisha idishlar, ya’ni piknometrlar yordamida aniqlash mumkin. Bu laboratoriya ishida tuksizlantirilgan paxta chigitlarining, makkajo`xori urug`larining yoki metall bo`lakchalarining zichliklarini aniqlanadi. Agronomiyada moddalarning zichligi deb aytiladigan fizik kattalik amaliy ahamiyatga ega. Masalan: urug`larning zichligi ularning sifatini belgilaydi, chunki zichlik oshishi bilan yetilgan urug`larda ozuqa moddalar miqdori ko`paya boradi. Odatda zichroq yetilgan chigitlar biologik jihatdan yuqori sifatlarga ega. Hozirgi vaqtda urug`larni tanlash metodlaridan biri ularning zichliklariga qarab ajratishdir.

Tajribalar shuni ko`rsatadiki, g`o`zaning keng tarqalgan navlaridan biri 106- chigitlarining zichliklari 1,050-1,075 kg/m<sup>3</sup> intervalidagilar tekis unib chiqadi, yaxshi o`sadi va rivojlanadi, hosildorligi yuqori bo`ladi.
Eng sodda piknometr ingichka bo`g`izli shisha idishdan iborat. Uning bo`g`ziga ma’lum hajmni chegaralab turuvchi halqasimon belgi qo`yilgan. Bizga belgisigacha suv bilan to`ldirilgan piknometr berilgan. Suv va piknometrning massasini m<sub>1</sub>va tekshirilayotgan qattiq jismning massasini m<sub>2</sub> bilan belgilaylik. Endi qattiq jismni piknometrdagi suvga tushirsak, suvning sathi piknometr bo`g`zidagi belgidan yuqoriga ko`tariladi. Suvning belgidan yuqoridagi qismini to`kib tashlash yoki filtr qog`ozi bilan shimdirib olish bilan avvalgi sathini yana tiklash kerak. Bu holda piknometr, undagi qolgan suv va tushirilgan qattiq jismning birgalikdagi massasi m₃ ga teng bo`lsin. U vaqtda qattiq jismning piknometrdan siqib chiqargan suvning massasi m_c quyidagiga teng. m_s = m₁+m₂-m₃