Yetishtirish texnologiyasi va ekologiya

Ishlatilishi. 
Q ora sm orodinaning bargi, m evasi va preparatlari 
singa  ham da  boshqa  gipo  va  avitam inoz  kasalliklarini  davolash 
uchun ishlatiladi.  M evasi xalq m editsinasida terlatuvchi va siydik 
haydovchi,  ich ketishiga qarshi,  bargi  esa bod kasalligida ham da 
terlatuvchi dori  sifatida q o ‘llaniladi.
D o riv o r  p r e p a r a tla r i,  D am lam a.  0 ‘sim likning  bargi  va 
m evasi vitam in choylari  - y ig ‘m alar tarkibiga  kiradi.
S M O R O D IN A   (Q O R A Q A T ) 
0 ‘STIRISH 
T E X N O L O G IY A S 1
Sm orodina  3-4-yili  m o ‘l  hosil  bera  boshlaydi.  U  10-15  yil 
davom ida  m o ‘l  hosil  beradi.  Um rining  20-25-yili  m evalari jud a 
m aydalashadi.  Sm orodina o ‘tqazilgandan 2  yil o ‘tgach hosil  bera 
boshlaydi.  U  qalam chadan  tuplam i  b ir  necha  b o ia k k a   b o ‘lish 
y o ‘li  bilan к о ‘pay tiriladi.
Q oraqat  harorati  yuqori  havo,  ham da  tuproq  nam ligi  kam 
b o ‘lgan m intaqalarda kam  hosil beradi.
G ‘zbekiston  R espublikasi  sharoitida  sm orodinaning  qora, 
qizil  va  til la  rang  turlari  k o ‘p  tarqalgan.  0 ‘zbekiston  sharoitida 
tilla rang sm orodina yaxshi hosil beradi.  Tilla rang sm orodinaning 
chuqur qishki tinim  davriga ega b o ‘lganligi sababli qish sharoitida
67

---

harorat  k o ‘tarilishiga  va  o 'sish i  uchun  etarli  haroratga  ega 
b o ‘iishiga  qaram asdan  tinim   davridan  chiqm aydi.  Shu  sababli 
sm orodina sovuqqa ham  bem alol bardosh bera oladi.
U ning  ildizlari  2  m  gacha  chuqurlikka etib borganligi  sababli 
30-32°S  da  ham,  yerosti  suvlaridan  foydalana  olganligi  uchun 
so ‘lib  qolmaydi.
Er tanlash, 
Sm orodina uchun  yem i  to ‘g ‘ri  tanlay  olish  katta 
aham iyat  kasb  etadi.  B u  o ‘sim lik  g ‘arbga  yoki  Shim oliy-g‘arb 
tom onga  qaragan  tekis,  nishabligi  10°S  gacha  b o ‘lgan  unum dor 
qum oq tuproqli  yerlarda yaxshi  о ‘sib rivojlanadi.
Sm orodina  ekilgan  yerlar  suv  bilan  yaxshi  ta ’m inlangan 
b o 'lish i  lozim.
Ekish. 
Sm orodina  bahorda  yoki  kuzda  qalam chalardan 
tupni  b ir  necha  b o ‘lakka  b o ‘lish  yoki  parxish  y o ila r i  bilan 
k o ‘paytiriladi.
Sm orodinani  kuzda  ekilganda  sovuq  tushishidan  oldin, 
lekin  o ‘sim lik  o ‘sishdan  to ‘xtagandan  keyin,  agarda  bahorda 
k o ‘paytirilsa  unda  kurtaklar  chiqishga  ulgurm asdan  oldin  ekish 
lozim.
B ahorda  sm orodina  tez  о ‘sib  barglar  chiqarishga  ulguradi. 
Shu sababli sm orodinani  kuzda ekish m aqsadga muvofiq.
Ekish  uchun  singan  va  kasallangan  novdalar  olinm asligi 
kerak.  B undan  tashqari  ekish  uchun  d ag ‘aliashm agan  novdalar 
tanlanadi.  Tanlangan  novdalam ing  uzunligi  15-20  sm   dan  uzun 
b o ‘lm asligi  lozim.
Sm orodina  suv  bilan  ta ’m inlangan  sharoitida  tez  о ‘sib 
qalinlashib  ketganligi  uchun  qator  o ralig‘ini  3  m   qilib,  tuplar 
o ralig ‘ini  1,5-2  m   qilib  ekiladi.  В unda  bir  gektar  daladagi 
o ‘sim likning soni  3666-2222 tupni tashkil  etishi mum kin.
Q alam chalam i yoki o ‘sirnlik tuplarining b o ‘laklarini oldindan 
tayyorlangan  chuqurlarga  (40  x  40,  60  x  60  sm)  ekiladi.  A garda 
organik o ‘g ‘it b o ‘lm asa h ar bir chuqurga  6-7 kg  chirindi  va 200- 
300  g m ineral o ‘g ‘it solinadi.
68

---

C huqurlar  tuproq  bilan  to ‘ldirilgach  k o ‘chatlari  oldindan 
tayyorlangan  egatlar  orqali  su g ‘oriladi. 
S o‘ngra  har  bir 
qalam chaning  yer  ustki  qism ida  3-4  ta  dan  kurtak  qo) dirib 
novdalarning  yuqori  qism i  qirqiladi  va  cbirindi  yoki  g o ‘ng  bilan 
m u lc h ala n ad i.
0 ‘g‘itlash. 
К о ‘chat  o ‘tqazishdan  oldin  tuproq  unum dorligi 
darajasiga qarab  40-100  t  go‘nga  800-1000  kg  gacha  superfosfat 
aralashtirib  dalaga solinadi.
Sm orodina  ekilgan  dalaga  har  yili  so f holda  azotdan  60  kg, 
fosfordan  120 kg va kaliydan 30 kg solinadi.
Fosforli  va  kaliyli  o ‘g ‘itlarm   yem i  kuzda  shudgor  qilishda 
solinadi.
A zotli o ‘g ‘itlam ing yarm i bahorda vegetatsiya boshlanishida, 
qolgan  yarm i  esa  gullashning  oxiri  -  m eva  hosil  qilish  davrida 
beriladi.
0 ‘g ‘itlam ing к о ‘chat ekilgandan ikki yil davom ida o ‘g ‘itning 
taxm inan  yarm i  bevosita  o ‘sim liklam ing  tagiga,  qolgan  yillarda 
esa butun dalada tashlanadi.
Shuningdek,  к о ‘chat  ekilgandan  keyingi  dastlabki  ikki  yil 
davom ida organik о ‘ g ‘ itlar 50-100 sm  diam etrda 5 -1 0 k g  m iqdorda 
m ulcha tariqasida o ‘sim lik atrofiga, uchinchi va to ‘rtinchi yillarda 
esa 20-30 t m iqdorda qator orasi  b o ‘ylab butun dalaga solinadi.
M ulchalash  o ‘sim lik  to ‘plarini  suv  va  oziqa  m oddalari  bilan 
ta ’m inlashda  m uhim   aham iyat  kasb  etadi  va  o ‘sim liklarning 
yaxshi o ‘sishi va rivojlanishiga katta im koniyat yaratadi.
Sm orodinani vegetatsiya davom ida 5 m artadan  15 m artagacha 
su g ‘oriladi, har bir sug ‘orishdan so ‘ng tuproq yum shatiladi. K uzga 
borganda  m eva  va  o ‘sish  kurtaklari  k o ‘p  b o ‘lgan  novdalaxni 
k o ‘paytirish, y a ’ni  shakllantirish m aqsadida o ‘sim lik kesiladi.