Yetishtirish texnologiyasi va ekologiya

Dorivor gulxayri o‘simligini o‘stirish texnologiyasi
Dorivor  gulxayri  ko‘p  yillik  o‘t  о ‘simlik  bo ‘lib,  bo‘yi  3-4 
yilda 2-2,5  m ga etadigan,  ildizpoyasi  yo‘g ‘on,  ildizi  qalin etli,  1-2 
metr  chuqurlikkacha  etadi.  Ildizpoyasi  va  o‘q  ildizi  birinchi  yili 
oxirlaridayoq yog‘ochga aylanadi,
Olimlar  tomonidan  o‘tkazilgan  ilmiy  kuzatishlardan  m a’lum 
bo‘lishicha,  dorivor  gulxayri  havoning  quruqligiga  va  tuproqning 
qisqa  muddatli  qurishiga  (ildiz  tannoqlari  yaxshi  rivojlanganligi 
tufayli) bardosh beradi. U shamolga va qishnmg sovuqhgiga chidamli 
о‘simlik  hisoblanadi.  Dorivor  gulxayri  respublikamizda  tarqalgan 
(sho‘rlangandan  tashqari)  barcha  sug‘oriladigan  tuproqiarda  ekib 
o'stirish  mumkin.  Urug‘lik  uchun  ekilgan  maydonlarda  o‘simlik 
6-8  yil  saqlanishi  mumkin.  Shu  boisdan  dorivor  gulxayrini  poliz, 
sabzavot  ekinlaridan  tozalangan  yerlarga  ekish  maqsadga  muvofiq 
bo'iadi.  Dorivor gulxayri o ‘simligi ekiladigan maydonlar kuzda yer 
haydash oldidan gektariga 20-25 tonna organik o ‘g ‘itlar va 40-50 kg 
superfosfat  o‘g‘iti  bilan  oziqlantirib  25-28  sm  chuqurlikda  haydab 
qo‘yiladi.  Gulxayri  urug‘i  erta  bahorda  yoki  kech  kuzda  ekiladi.

---

Kuzda  ekilganlarining  unishi  yaxshi  bo‘ladi.  Bahorda  ekilgan 
o ‘simiik qivg‘och  unishi  uchun urug‘  2-3  soatga 20-25  daraja issiq 
suvda ivitib qo‘yiladi. Keyin suv bir oz sovigandan so‘ng to‘shalgan 
brezent yoki bo‘z ustiga yupqa qilib yoyiladi, tez qurishi uchun tez- 
tez aralashtirib turiladi.  Sochi luvchanlik xususiyatga ega boMgandan 
keyin ekishga kirishiladi.
Urug‘lami  sabzavot  ekadigan  seyalkalarda  1-2  sm  chuqurlikda 
tuproqqa  qadaladi.  Egatlar  oralig‘i  60-70  sm  va  о ‘simlik  oralig‘i 
10-12  sm qiHb  ekiladi va gektariga  10-12  kg urug‘  sarfianadi.  Unib 
chiqqan  maysalarda  3-5  ta  chin  barg  hosil  bo‘lgach  egatlar  olinib 
ketma-ket  sug‘orib  turiladi.  Mo“ tadil  sharoitda  dorivor  gulxayri 
urug‘lari  8-10 kunda,  tuproq namligi etarli bo‘lmagan maydonlarda 
18-20  kundan  keyin  unib  chiqadi.  Maysalar to'liq unib  chiqqandan 
keyin,  ya’ni  birinchi  sug‘orishdan  7-10  kun  o ‘tgach  yagana 
o‘tkaziladi  va  1  metr  yerda  8-10  ta  sog‘lom  o ‘simlik  qoldiriladi. 
0 ‘simliklarni  bu  darajada  siyraklashtirish  natijasida  ulaming 
o'sishi  va  rivojlanishi  tezlashadi.  Ikkinchi  va  keyingi  yillarda 
esa  o‘simlikning  bo‘yi  200-230  sm  dan  oshadi.  Dorivor  gulxayri 
ekilgan  maydonlar  birinchi  yili  5-6  marta  o‘toq  qilinadi  va  oralari 
kultivatsiya  yordamida  yumshatiladi.  Zaruratga  ko‘ra  o ‘simliklar 
orasidagi begona o ‘tlar qo‘l kuchi bilan tozalanadi. Gulxayri ekilgan 
maydon birinchi yili 8-10 marta sug'oriladi.
Gulxayri mineral o‘g‘itlarga (ayniqsa azotli va fosforli) talabchan 
о ‘simlik hisoblanadi.
Birinchi  yili  aprel-may  oylarida  sug‘orishdan  oldin  80-90  kg 
azot,  60-70  kg  fosfor  va  30-40  kg  kaliy  o ‘g ‘iti  bilan  oziqlantirish 
tavsiya etiladi.
Gulxayrining  poyalari  qirqilmay  dalada  qishda  qoldiriladi.  U 
qomi tutib qolishda yordam beradi. Ayniqsa veroziyaga uchraydi gan 
yerlarga ekilgan dorivor gulxayri  tuproqni yuvilishdan saqlaydi.
Erta  bahorda qurigan poyalar daladan yig‘ib  olingach,  o‘simlik 
oralari kultivatorda ayni vaqtda har gektar yerga 50-60 kg dan azotli 
va  fosforli  o ‘g‘itlar  bilan  (aprel  oyining  oxirlarida)  oziqlantiriladi. 
Ikkinchi  marta  shonalash  fazasida  gulxayrining  sbox-shabbalari 
tutashib  ketguniga  qadar  (iyun  oxiri)  40  kg  dan  azot  va  30  kg dan
199

---

kaliy  o‘g‘iti  bilan  oziqlantiriladi.  Mineral  o‘g ‘itlarni  sug‘orishdan 
oldin amalga oshirishni tavsiya qilinadi.
Gulxayri hayotinmg ikkinchi yiii (avgust oylarming boshlarida) 
meva  tugadi.  Urug‘lari  poyasining  10  sm  dan  230  sm  gacha 
balandligida, asosiy qismi  60-80 sm oralig‘ida joylashadi.