Geografik tarqalishi. О ‘simlik keng tarqalgan bo‘lib, o‘rmon,
o ‘rmon-cho‘l va cho‘l hududlarida hamda tog‘li tumanlarda (tog‘
etaklaridagi tekisliklarda, tog1 vonbag‘irlarda) ochiq yalangliklarda
va quruq o ‘tloqlar, qirlar, yo‘l yoqalari, o‘rmon chetlari va boshqa
yerlarda o'sadi.
192
M ahsulotning tashqi ko‘rinishi. Tayyor mahsulot o ‘simlikning
yer ustki qismidan (poyaning yuqori qismidan, bargdars va gul
to‘plamlaridan hamda ba’zan ildizoldi to‘p barglardan) iborat.
Poyasi bir oz qirrali, siyrak bargli, kulrang-yashil tusli bo‘lib,
uzunligi 15 sm. Bargi tukli, kulrang-yashil, ikki marta patsimon
ajralgan. Barg plastinkasining bo‘lagi (segmenti) lansetsimon yoki
chiziqsimon bo‘lib, 3-5 juft tishli boTakchaga qirqilgan. Gullari
savatchaga to‘plangan. Savatchalar o ‘z navbatida qalqonsimon to'p
gulni tashkil etadi. Savatcha mayda, tuxumsimon, 3-4 mm uzunlikda
bo"lib, tashqi tomonidan о Tama barg bilan qoplangan.
Savatcha chetidagi gullar oqish, b a’zan och pushti rangli,
tilsimon, o ‘rtasidagi gullari esa naychasimon. Mahsulotning o‘ziga
xos xushbo'y hidi va achchiq mazasi bor.
XI DF ga ko‘ra mahsulot namligi 13%, umumiy kuli 15%,, 10% li
xlorid kislotada yerimaydigan kuli 3%, yo‘g‘onligi 3 mm dan oshiq
boTgan poyalar 3%, o ‘z rangini yo‘qotgan, ya’ni qora va qo‘ng‘ir
rangga aylangan poya va barglar 1% dan, teshigining diametri 7 mm
li elakdan oTmaydigan yirik qismlar (qirqib maydalangan mahsulot
uchun) 10%, teshigining diametri 0,5 mm li elakdan oTadigan
mayda qismlar (qirqib maydalangan mahsulot uchun) 10%, organik
aralashmalar 0,5% va mineral aralashmalar 1 % dan oshiq boTmasligi
kerak.
Kimyoviy tarkibi. Mahsulot tarkibida karotin , К va S vitaminlar,
axillein va betonitsin alkaloidlari, 0,8% gacha efir moyi, matrikarin
izomeri, millefin laktoni, 0,31% xoiin, asparagin, smola, oshlovchi,
achchiq (proxamazulen-axillin) va boshqa moddalar boTadi.
XI DF ga ko‘ra mahsulot tarkibidagi efir moyining miqdori 0,1 %
dan kam boTmasligi kerak.
Efir moyi tarkibida 1-4% gacha xamazulen (asosiy qismi,,
efir rnoyini olish vaqtida proxamazulendan hosil boTadi), tuyon,
kamfora, borneol, kariofillen, 10% gacha sineol, chumoli, sirka va
valerian kislotalar bor.
Ishlatilishi. Mahsulotning dorivor preparatlari m e’da-ichak
(me’da yarasi va gasirit hamda shilliq qavatning yalligTanishi)
!93
kasalliklarini davolash, ishtaha ochish va qon to‘xtatuvchi dori
sifatida (ichakdan. bachadondan va gemorroidal qon oqishi) hamda
burun, milk va yaralar qonaganda uni to ‘xtatish uchun ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |