Yer resurslarini boshqarish fanidan ma’ruzalar matni

Nazorat savollari

1. 
   Yer monitringi o`tkazishdan maqsad
   
2. 
   Monitoring natijalarini tahlil qilish
   
3. 
   Monitoringjadvalini yuritish tartibi
   

5-mavzu. Yerdan foydalanish uchun davlatning nazorati
Reja:

1. 
   Yer resurslarini tizimli hisobga olish
   
2. 
   Sohaning yetakchi xorijiy tashkilotlari bilan yaqin aloqalar o‘rnatish
   
3. 
   Dasturiy chora-tadbirlar doirasida tizimli ravishda yer resurslarini hisobga olish
   

Keyingi yillarda respublikamizda yerlardan oqilona va samarali foydalanishni tashkil etish, ta’sirchan nazoratni ta’minlash va yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri sohasida munosabatlarni kompleks tartibga solishda bir qator chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Yer resurslarini tizimli hisobga olish va ulardan foydalanishni nazorat qilish, davlat kadastrlarini tartibga solish, O‘zbekiston Respublikasi kartografiya fondini takomillashtirish chora-tadbirlari dasturi doirasida yer qonunchiligiga rioya etish yuzasidan doimiy monitoring qilish tizimi ishlab chiqildi va joriy qilindi, ko‘chmas mulk obyektlarini yalpi xatlovdan o‘tkazish ishlari tashkil etildi, 21 ta davlat kadastrlarini integratsiyalashuvini nazarda tutuvchi O‘zbekiston Respublikasi Milliy geoaxborot tizimini tashkil etish ishlari boshlandi.
Shu bilan birga, yerdan foydalanish holatining tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki, yerlardan foydalanishda muntazam davlat nazoratini ta’minlash, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, shuningdek, yer resurslarini tizimlashtirilgan holda hisobga olish ishlari yetarli darajada samarali bo‘lmayapti.
Sohaga yuklatilgan vazifalarni o‘z vaqtida va sifatli bajarish, ilmiy tadqiqot ishlarini tezkor va samarali amalga oshirishda tarmoqning moddiy-texnik bazasi bugungi kun talablariga javob bermaydi. Amaldagi xodimlar soni, ayniqsa quyi pog‘onada, yer resurslaridan foydalanishni nazorat qilish va ularning to‘liq hisobini yuritish imkonini bermayapti.
Sohaning yetakchi xorijiy tashkilotlari bilan yaqin aloqalar o‘rnatish, ilg‘or xalqaro tajribalarni chuqur o‘rganish va qo‘llash, mutaxassislarning amaliyot o‘tashlari va malakalarini oshirishni tashkil etishga yetarlicha e’tibor qaratilmayapti.
Yerlarni muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanish yuzasidan nazoratni kuchaytirish, geodeziya va kartografiya faoliyatini takomillashtirish, O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasining faoliyati samaradorligini tubdan oshirish maqsadida:
1. O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi hamda uning hududiy bo‘linmalari rahbarlarining, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi, viloyatlar va Toshkent shahri hokimlarining yer resurslaridan maqsadli, oqilona va samarali foydalanish, yerlarni muhofaza qilish yuzasidan davlat nazoratini hamda tuproq unumdorligini oshirish bo‘yicha hududiy dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish borasidagi ishlari qoniqarsiz, deb hisoblansin.
2. Quyidagilar O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasining asosiy vazifalari hamda faoliyat yo‘nalishlari etib belgilansin:
yer resurslaridan oqilona foydalanish, geodeziya va kartografiya sohasi faoliyati bo‘yicha yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirilishini ta’minlash;
yerdan oqilona foydalanish va uni muhofaza qilish bo‘yicha tizimli davlat nazoratini, davlat geodeziya nazoratini qonun hujjatlari talablariga so‘zsiz rioya etilishi yuzasidan uni buzganlik uchun aybdor shaxslarni ma’muriy javobgarlikka tortish orqali amalga oshirish;
yer resurslaridan oqilona foydalanish, yerlarni saqlash va muhofaza qilish, tuproq unumdorligini oshirish, geodeziya va kartografiya faoliyati samaradorligini kuchaytirish bo‘yicha davlat dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish;
davlat yer kadastrini, davlat kartografiya-geodeziya kadastrini, binolar va inshootlar davlat kadastrini, hududlar davlat kadastrini, shuningdek, Davlat kadastrlari yagona tizimini yuritish;
davlat boshqaruvi organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlarining davlat kadastrlarini yuritish sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirish;
uchuvchisiz apparatlardan foydalangan holda qishloq xo‘jaligi yerlarini, qishloq xo‘jaligi ekinlarini ekish va parvarishlashni monitoring qilish, geodeziya ma’lumotlari va kartografiya materiallaridan foydalangan holda sun’iy yo‘ldosh navigatsiya tizimi ishlashini ta’minlash;
aerokosmik suratga olish, topografiya-geodeziya, kartografiya, tuproqshunoslik, geobotanikaga oid va boshqa izlanishlar hamda tadqiqotlarni, yerlarni masofadan zondlash, geodinamik tadqiqotlar ma’lumotlari va materiallaridan foydalangan holda, kartografik monitoringni amalga oshirish;
ko‘chmas mulk obyektlarining elektron ma’lumotlar bazasini, ko‘chmas mulk bahosini bozor qiymatida baholashga bosqichma-bosqich o‘tish uchun davlat kadastrlari geoaxborot tizimlarini yaratish va doimiy ravishda yangilab borish;
sohaga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish, shu jumladan, davlat xizmatlari sifatini yaxshilash maqsadida fuqarolarga hamda tadbirkorlik subyektlariga tezkor va sifatli xizmatlar ko‘rsatish;
yer tuzish, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri sohasida xalqaro hamkorlikni kengaytirish, xalqaro grantlarni jalb etish;
yer tuzish, geodeziya, kartografiya va davlat kadastrlari bo‘yicha tizimli ravishda kadrlarni qayta tayyorlash, malakasini oshirishni ta’minlash.
3. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi, Moliya vazirligi hamda Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasining:
davlat kadastrlari, ilg‘or axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish sohalari faoliyatini tashkil etish va muvofiqlashtirishga mas’ul hisoblanadigan, O‘zbekiston Respublikasi davlat budjeti mablag‘lari hisobidan moliyalashtiriladigan, O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi raisining o‘rinbosari lavozimini joriy etish;
tumanlar (shaharlar)ning yer tuzish va ko‘chmas mulk kadastri davlat korxonalarini Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri yer tuzish va ko‘chmas mulk kadastri davlat korxonalarining filiallari etib, qayta tashkil etish;
Tuproqshunoslik va agrokimyo ilmiy-tadqiqot institutini O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi ilmiy-ishlab chiqarish markazi tarkibidan O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi tasarrufiga o‘tkazish to‘g‘risidagi takliflariga rozilik berilsin.
4. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi va O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasining Yer munosabatlari va davlat kadastrlarini rivojlantirish jamg‘armasi (keyingi o‘rinlarda Jamg‘arma deb ataladi) tashkil etish to‘g‘risidagi takliflariga rozilik berilsin.
5. Quyidagilar Jamg‘arma mablag‘larining asosiy manbalari etib belgilansin:
O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi organlari tomonidan yerlardan xo‘jasizlarcha foydalanganligi yoki ularni yaroqsiz holga tushirganligi, xo‘jalik ichidagi yer tuzish loyihalaridan o‘zboshimchalik bilan chetga chiqilganligi, davlat yer kadastrini yuritish qoidalari buzilganligi, chegara va cheklov belgilarining yo‘q qilinganligi yoki shikastlanganligi uchun O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga muvofiq solinadigan jarimalarning 100 foizi;
fuqarolarning uy-joyga doir mulk huquqini ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni amalga oshiruvchi organlarda o‘z vaqtida rasmiylashtirilmaganligi uchun undiriladigan jarimalarning 10 foizi;
kadastr hujjatlarini texnik xatlovdan o‘tkazish va rasmiylashtirish bo‘yicha davlat xizmatlariga belgilangan narxlarni 25 foiz oshirish hisobiga tushadigan mablag‘larning (soliqlar hisoblangandan keyin) 100 foizi;
qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar.
6. Belgilab qo‘yilsinki, Jamg‘arma mablag‘lari:
yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri organlari moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va rivojlantirishga;
O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi organlari tizimiga qo‘shimcha ravishda kiritilayotgan shtat birliklarini saqlashga;
O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi tizimi organlari xodimlarini rag‘batlantirish, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirishga yo‘naltiriladi.
7. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bir hafta muddatda O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasining faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlarini amalga oshirishni nazarda tutuvchi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori loyihasini belgilangan tartibda tasdiqlash uchun kiritsin.
8. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004-yil 15-oktabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasini tashkil qilish to‘g‘risida”gi PF-3502-son farmonining 2-bandi o‘z kuchini yo‘qotgan deb, hisoblansin.
Keyingi yillarda respublikada yerlardan oqilona va samarali foydalanishni tashkil etish, ta’sirchan nazoratni ta’minlash hamda yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri sohalaridagi munosabatlarni kompleks tartibga solishga yo‘naltirilgan bir qator chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Respublikamiz uchun o‘ta dolzarb ahamiyatga ega bo‘lgan sug‘oriladigan yerlar 4,3 million gektarni, yoki mamlakat umumiy maydonining 9,6 foizini tashkil etib, ularda barcha qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining 95 foizdan ortig‘i yetishtiriladi.
Dasturiy chora-tadbirlar doirasida tizimli ravishda yer resurslarini hisobga olish va yerlardan foydalanishni nazorat qilish, ko‘chmas mulk obyektlari, kartografik fondni takomillashtirish yuzasidan yer munosabatlarini tartibga solish sohasida yer qonunchiligiga rioya etish bo‘yicha doimiy monitoring qilish tizimi ishlab chiqilib joriy etildi, ko‘chmas mulk obyektlarini yalpi xatlovdan o‘tkazish, 21 ta davlat kadastrlarini integratsiyalashuviga qaratilgan O‘zbekiston Respublikasi Milliy geoaxborot tizimini tashkil etish ishlari amalga oshirilmoqda.
Shu bilan birga, o‘tkazilgan tahlillar quyidagilarni ko‘rsatmoqda:
joylarda yerdan nooqilona foydalanishning o‘z vaqtida oldini olish bo‘yicha o‘zini o‘zi boshqarish organlari va boshqa tashkilotlar bilan birgalikda yetarli darajada tizimli ishlar amalga oshirilmayapti;
qishloq aholi punktlarida va mahallalarda, ayniqsa, olis hududlarda yerlardan foydalanish holatini muntazam monitoring qilish ishlari yetarli darajada olib borilmayapti;
mavjud xodimlar soni yer resurslaridan foydalanishni nazorat qilish va ularning hisobini yuritishni to‘liq amalga oshirish imkonini bermayapti.
Yuqoridagi kamchiliklar yerlardan oqilona va maqsadli foydalanish, shuningdek, tarmoqda qonun hujjatlariga rioya etish ustidan to‘laqonli ta’sirchan nazoratni ta’minlash imkonini bermayapti.
Respublikamiz yer resurslaridan foydalanish samaradorligini, qishloq xo‘jaligi yerlari unumdorligini oshirish, shuningdek, soha faoliyatini takomillashtirish va uning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Yerlarni muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanish borasida nazoratni kuchaytirish, geodeziya va kartografiya faoliyatini takomillashtirish, davlat kadastrlari yuritishni tartibga solish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi faoliyatini yanada takomillashtirish to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.
Qabul qilingan hujjatlarda O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi faoliyatining asosiy vazifalari va yo‘nalishlari etib quyidagilar belgilandi:
erdan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish, kartografiya va geodeziya faoliyati bo‘yicha yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlash;
Yerdan oqilona foydalanish va uni muhofaza qilish ustidan tizimli davlat nazoratini hamda qonun hujjatlariga so‘zsiz rioya etilishi bo‘yicha davlat geodeziya nazoratini amalga oshirish;
tuproq unumdorligini oshirish, yerlardan oqilona foydalanish va uni muhofaza qilish bo‘yicha davlat dasturlarini ishlab chiqish hamda amalga oshirish;
yer tuzish, yerdan foydalanish, tuproq unumdorligini oshirish sohalarida davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha takliflar tayyorlash, yer resurslaridan foydalanish hamda yerdan foydalanish istiqbolini va sxemalarini prognozlashtirish va rejalashtirishda qatnashish;
uchuvchisiz apparatlardan foydalangan holda qishloq xo‘jalik yerlarini, qishloq xo‘jalik ekinlari va ularni parvarishlashni monitoring qilish, geodezik ma’lumotlar va kartografik materiallardan foydalangan holda sun’iy yo‘ldosh navigatsiya tizimi ishlashini ta’minlash va boshqalar.
Qabul qilingan hujjatda Tuproqshunoslik va agrokimyo ilmiy-tadqiqot institutini O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi ilmiy-ishlab chiqarish markazi tarkibidan O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi tasarrufiga o‘tkazish ko‘zda tutilgan.
Bu o‘z navbatida qo‘mitaga yuklangan vazifa va topshiriqlarni o‘z vaqtida va sifatli bajarish imkoniyatini yaratadi, institut bilan hamkorlikda ilmiy tadqiqotlar o‘tkazish orqali, birinchi navbatda tuproqning tarkibi va maxsus ilmiy laboratoriyalarda tuproqdagi barcha jarayonlarni o‘rganish orqali sug‘oriladigan yerlarning unumdorligi va ularning ball-boniteti aniqlanadi.
Davlat kadastrlarini yuritishni tashkil etish darajasini oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi raisining o‘rinbosari lavozimi joriy etildi. U davlat kadastrlari sohasini muvofiqlashtirish, tizimga ilg‘or axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini tatbiq etish va xalqaro munosabatlarni rivojlantirish ishlariga mas’ul etib belgilandi.
O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasiga, uning hududiy bo‘linmalariga mavjud shtatlarga qo‘shimcha ravishda 937 ta muhandis-er tuzuvchilar shtat birligi, shundan 92 foizi qo‘mitaning tuman bo‘limlariga berilmoqda.
Qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorida qo‘mita tizimining tashkiliy tuzilmasi, qo‘mita markaziy apparatining tuzilmasi, shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar yer resurslari va davlat kadastri boshqarmalari, tuman (shahar) yer resurslari va davlat kadastri bo‘limlarining namunaviy tuzilmasi va xodimlarining cheklangan umumiy soni tasdiqlandi.
Shuningdek, 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi faoliyatini samarali tashkil qilish, sohaga ilg‘or fan-texnika yutuqlarini joriy etish, moddiy-texnika bazasini yangilash, tarmoqqa xalqaro grantlarni jalb qilish chora-tadb�rlari dasturi tasdiqlangan.
Qo‘mita va uning hududiy bo‘linmalari moddiy-texnik bazasini mustahkamlash maqsadida tuman (shahar) yer resurslari va davlat kadastri bo‘limlarini xizmat avtomashinalari, joylardagi mutaxassislarni zamonaviy o‘lchov asboblari, xizmat xonalari bilan ta’minlash belgilangan.
Yer resurslaridan oqilona foydalanish va qonun hujjatlariga rioya etilishi nazoratini ta’minlash kabi asosiy vazifalarni bajarish uchun qo‘mita va uning hududiy organlari o‘zlarining vakolatlari doirasida sudlarga beriladigan da’vo arizalari bo‘yicha davlat boji to‘lashdan ozod etilmoqda.
Mazkur farmon va qarorning amalga oshirilishi:
birinchidan, respublikamiz yer resurslaridan foydalanish samaradorligini va qishloq xo‘jaligi yerlari unumdorligini oshirish;
ikkinchidan, qishloq xo‘jaligi yerlaridan, ayniqsa, sug‘oriladigan yerlardan boshqa maqsadlarda foydalanishning oldini olish yuzasidan qattiq nazorat o‘rnatish, shuningdek, respublika yer fondi hisobini yuritishni tizimlashtirish;
uchinchidan, zamonaviy yuqori texnologiyali texnik vositalar va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish;
To‘rtinchidan, O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi va uning hududiy bo‘linmalari moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, soha mutaxassislariga yuklangan vazifalarni o‘z vaqtida va sifatli bajarish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish imkonini beradi.