Yengil sanoat texnologiyalari va jihozlari’’ kafedrasi 5321500 > ta’lim yo’nalishi

II.”Urganch Bahmal” MChJ
“Urganch Bahmal” MCHJ o’z faoliyatini 2004 yildan buyon Urganch shahar Fayozob ko’chasi 1-uyda olib bormoqda.
“Urganch Bahmal” MCHJ O’zbekiston Respublikasida to’qimachilik mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi yirik korxonalardan biri hisoblanadi. Tashkilotning asosiy faoliyat turi paxta va aralash tolali xom surp matolarni qayta ishlab bo’yash va gul bosishdan iborat bo’lib, bu faoliyatni amalga oshirish uchun o’zining ishlab chiqarish bazasiga ega. Tashkilotda hozirda bo’yalgan va gul bosilgan matolarni barcha turlari keng assortimentda ishlab chiqariladi.
Tashkilotda ishlatilayotgan texnologik dastgohlar ilg’or Yevropa davlatlarida, ya’ni Germaniya, Shvetsariya, Chexiya, Turkiya kabilarda ishlab chiqarilgan.
“Urganch Bahmal” MCHJ da respublikada birinchi bo’lib paxmoq mato ya’ni bamazin matosi ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan. Ishlab chiqarilayotgan bamazin matosi juda yuqori sifatli bo’lib, juda keng assortimentda ishlab chiqarilmoqda. Tashkilotda ishlab chiqarilyotgan mahsulotlar Respubika ichki bozoriga va shu bilan bir qatorda chet davlatlarga ham eksport qilinmoqda. Bu davlatlar Rossiya, Qozog’iston, Polsha kabi bir qator davlatlardir.
Tashkilot ko’p yillik traditsiyalarga suyangan holda, progressive texnologiyalarga intilib oilalarda ishlatiladigan eni 100, 150, 160 sm lik matolar ishlab chiqarmoqda. Bu borada tashkilot sifatli mahsuloti uning bozorda tutgan o’rni va arzon narxlari bilan yuqori o’rinlarni egallab kelmoqda.
Mijozlar talablarini maksimal darajada qondirish maqsadida tashkilot tomonidan keng assortimentda tikuvchilik mahsulotlari ham ishlab chiqilmoqda. Tashkilot pardozlash bo’limida bo’yalgan va gul bosilgan matolar assortimentini ko’paytirish bo’yicha doimiy ishlar olib borilmoqda. Mahsulot sifati doimiy nazoratga olinadi. Ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirib boorish va ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini yaxshilab boorish maqsadida korxonaning ishlab chiqarish texnologik dastgohlari doimiy ravishda modernizatsiya qilib borilmoqda. Zamonaviy moda tendensiyalarini hisobga olgan holda doimiy monitoring o’rnatilgan bo’lib, yangiliklar doimo ishlab chiqarishga joriy qilinmoqda, ya’ni dizaynlarni ishlab chiqarish mijozlarni aktiv ishtirokida amalga oshirilmoqda.
Tashkilotda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifat sertifikatiga ega.
Tashkilot quyidagi asosiy bo’limlardan iborat:

1. 
   Xom ashyo ombori,
   
2. 
   Bo’zlarni sifat nazorati va partiyalar hosil qilish,
   
3. 
   Bo’yash va gul bosishga tayyorlash,
   
4. 
   Bo’yash va gul bosish,
   
5. 
   Matolarni yakuniy pardozlash,
   
6. 
   Sifat nazorati,
   
7. 
   Tayyor mahsulot omborxonasi’
   

Hom ashyo yopiq omborlarda saqlanishi va to'g'ridan-to'g'ri quyosh nuri va atmosfera ta'siridan himoyalangan bo'lishi kerak. Omborni shamollatib turish va haroratni 15-30⁰ C da saqlash kerak. Ichki devorlardan mahsulotlargacha - kamida 1 m, ustunlar orasidagi masofa - kamida 0,7 mbo’lishi zarur. Hom bo’zni omborxonada saqlash joyiga kelib tushgach, ularning yorlig'ini to'ldiradilar, ular ro'yxatdan o'tkazilib, imzolangandi. Yorliq ma'lumotlari mahsulot, uning xususiyatlari, parametrlari, narxi to'g'risidagi asosiy ma'lumotlarni ko'rsatadi. Har bitta partiya alohida saqlanadi.
Sifat nazorati bo’limida hom bo’z tarkibidagi tolalarni tarkibi tekshiriladi va oqlik darajasiga qarab, undan tayyorlanadigan tayyor mahsulot turiga qarab partiyalarga ajratiladi.
Bo’yash va gul bosishga tayyorlash bo’limida matolar oqartiriladi. Mato yo’ldosh moddalarni parchalanishida qo’ng’ir, kul rang va sarg’ish tusli bo’ladi. Ko’p hollarda
oqartirilgan mato sarg’ish tusda bo’ladi, bunday matoga yakuniy pardoz berish jarayonida optik oqartiruvchilar bilan ishlov beriladi, bunda mato oppoq tusli bo’lib, ultrabinafsha nurlarni yutadigan bo’lib qoladi. Oqartirish uchun asosan vodorod peroksid va uning hosilalari, xlorli oqartiruvchilar (natriy xlorit, gipoxloritlar va boshqalar) qo’llaniladi.
Natriy gipoxlorit - NaClO
Natriy xlorit - NaClO2
Vodorod peroksid - H2O2
Vodorod peroksid bilan oqartirish. 80 % dan ortiq to’qimachilik materiallari vodorod peroksid bilan oqartiriladi. Oqartirish jarayoni pH=11,2 bo’lgan muhitda olib boriladi. Vodorod peroksid ishqoriy muhitda vodorod va pergidroksil ionlariga dissosiyalanadi:
H₂O₂→ H⁺+HO₂^-
Pergidroksil ion material tarkibidagi tabiiy rangli chiqindilarni parchalovchi agent hisoblanadi. Matoni oqartirishda yaxshi natijalarga erishish uchun jarayonni shunday sharoitda olib borish kerakki, bunda sistemada aktiv vodorod peroksid miqdori ko’p bo’lishi lozim. Shuning uchun oqartirish vannasida 3-3,5 g/l ishqor va
stabilizator bo’lishi kerak. Vodorod peroksidning eng effektiv stabilizatori natriy silikat va natriy metaslikatdir. Ularning stabilizatorlik xususiyati magniy tuzlari (0,3-0,5 g/l) muhitida yanada kuchayadi.
Gul bosish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: matoni gul bosishga tayyorlash→gul bosish →quritish →bo’yovchi moddani tola ichiga singdirish →yuvish →quritish.
Gul bosish bo`yog’i tarkibiga: bo`yovchi modda, quyultiruvchi va yordamchi moddalar kiradi. Bo`yovchi moddalar to`qima materiallar yuzasida ravshan va mustahkam rang berishi lozim, bu talablarga quyidagi sinf bo`yovchi moddalari javob beradi:
- sellyulozali mahsulotlarga gul bosilganda – aktiv, kub, suvda erimaydigan azobo`yovchi moddalar va pigmentlar;
- oqsil tolali mahsulotlar uchun - aktiv, kub, xromli, kislotali, metallkompleks bo`yovchilar va pigmentlar;
- atsetat va sintetik tolalar uchun – asosan dispers bo`yovchi moddalar va pigmentlar.
Matolarga yakuniy pardoz berish. Appretlash – gazlamalarga maxsus tarkib (appretlar) shimdirib ularga zichlik, qayishqoqlik, elastiklik, qattiqlik, yaltiroqlik, oqlik berish, ularning to’zishga chidamliligini oshirish. Appret tarkibiga yopishtiruvchi moddalar (glitserin, qiyom, osh tuzi), oqlik beruvchi moddalar( ultramarin, optik oqartirgichlar ) yumshatuvchi va yaltiratuvchi moddalar (yog’, moy, mum) kiradi. Appretning asosiy tarkibiy qismi- kraxmal. Appretdagi kraxmalning miqdoriga qarab, gazlama mayin yoki dag’al pardozlanishi mumkin. Kraxmalli appretlarning kamchiligi yuvishga chidamsizdir.
Gazlamalarni kalandrlash uchun ular pardozlash kalandrlaridan o’tkaziladi. Gazlama kuchli kalandr vallari orasidan o’tganda dazmollanadi, agar appret tarkibida mum va stearin bo’lsa, gazlama yaltiraydigan bo’ladi. Kalandr vallari 170⁰C gacha qizdiriladi. Satin, lastik, ba’zan chitlarga yaltiroqlik berish uchun ular kumush kalandrdan o’tkaziladi. Hamma gazlamalar ham kalandrlanavermaydi.
Sifat nazorati bo’limida matolarning yuvishdan keyin torayishi, ranglarning ishqalanishga bo’lgan chidamliligi, sovun eritmasi ta’siriga rang mistahkamligi tekshiriladi va matoning ishqalanishga chidamlilik juchi aniqlanadi.
Tayyor mahsulot saqlash omboriga yuboriladi. Omborda tovarlar shamollatib turiladi va past haroratda saqlanadi.