Yengil sanoat kurs ishi

rasm. Gemini yordamida chizilgan andaza.

4. 
   rasm. Plotter uskunasi.
   

4.TAYYORLO'V BO'LIMIDAGI JARAYONLARNI YORITISH.

Model (lat. Modulus – olchov, meyor) – biror obekt yoki obektlar tizimining obrazi yoki namunasidir.

Masalan, yerning modeli – globus, osmon va undagi yulduzlar modeli – planetariy ekrani, pasportdagi suratni shu pasport egasining modeli deyish mumkin.
Insoniyatni farovon hayot shartsharoitlarini yaratish, tabiiy ofatlarni oldindan aniqlash muammolari qadimdan qiziqtirib kelgan. Shuning uchun ham insoniyat tashqi dunyoning turli hodisalarini organishi tabiiy holdir.
Aniq fan sohasi mutaxassislari u yoki bu jarayonning faqat ularni qiziqtirgan xossalarinigina organadi. Masalan, geologlar yerning rivojlanish tarixini, yani qachon, qaerda va qanday hayvonlar yashaganligi, osimliklar osganligi, iqlim qanday ozgarganligini organadi. Bu ularga foydali qazilma konlarini topishlarida yordam beradi. Lekin ular yerda kishilik jamiyatining rivojlanish tarixini organishmaydi bu bilan tarixchilar shugullanadi.
Atrofimizdagi dunyoni organish natijasida noaniq, va toliq bolmagan malumotlar olinishi mumkin. mumkin Lekin bu koinotga uchish, atom yadrosining sirini aniqlash, jamiyatning rivojlanish qonunlarini egallash va boshqalarga xalaqit etmaydi. Ular asosida organilayotgan hodisa va jarayonning modeli yaratiladi. Model ularning xususiyatlarini qadar tolaroq akslantirishi zarur.
Modelning taqribiylik xarakteri turli korinishda namoyon bolishi mumkin. Masalan, tajriba otkazish mobaynida foydalaniladigan asboblarning aniqdigi olinayotgan natijaning aniqligiga tasir etadi.
Modellashtirish – bilish obektlari (fizik hodisa va jarayonlar) ni ularning modellari yordamida tadqiq, qilish mavjud predmet va hodisalarning modellarini yasash va organishdir.
Modellash uslubidan hozirgi zamon fanida keng foydalanilmoqda. U ilmiy tadqiqot jarayonini yengillashtiradi, bazi hollarda esa murakkab obektlarni organishning yagona vositasiga aylanadi.
Mavhum obekt, olisda joylashgan obektlar, juda kichik hajmdagi obektlarni organishda modellashtirishning ahamiyati katta.
Modellashtirish uslubidan fizika, astronomiya, biologiya, iqtisod fanlarida obektning faqat malum xususiyat va munosabatlarini aniqlashda ham foydalaniladi.
Modellarni tanlash vositalariga qarab uni uch guruhga ajratish mumkin. Bular abstrakt, fizik va biologik guruhlar.
Abstrakt modellar qatoriga. Matematik, matematik-mantiqiy va shu kabi modellar kiradi. Fizik modellar qatoriga kichiklashtirilgan maketlar, turli asbob va qurilmalar, trenajyorlar va shu kabilar kiritiladi.
Modellarning mazmuni bilan qisqacha tanishib chiqamiz.

1. 
   Fizik model. Tekshirilayotgan jarayonning tabiati va geometrik tuzilishi asl nusxadagidek, ammo undan miqdor (olchami, tezligi, kolami) jixatidan farq qiladigan modellar, masalan, samolyot, kema, avtomobil, poyezd, GES va boshqalarning modellari fizik modelga misol boladi.
   
2. 
   Matematik modellar tirik organizmlarning tuzilishi, ozaro aloqasi, vazifasiga oid qonuniyatlarning matematik va mantiqiy-matematik tavsifidan iborat bolib, tajriba malumotlariga kora yoki mantiqiy asosda tuziladi, songra tajriba yoli bilan tekshirib koriladi.
   

Biologik hodisalarning matematik modellarini kompyuterda organish tekshirilayotgan biologik jarayonning ozgarish xarakterini oldindan bilish imkonini beradi. Shuni takidlash kerakki, bunday jarayonlarni tajriba yoli bilan tashkil qilish va otkazish bazan juda qiyin kechadi. Matematik va matematik-mantiqiy modelning yaratilishi, takomillashishi va ulardan foydalanish matematik hamda nazariy biologiyaning rivojlanishiga qulay sharoit tugdiradi.

3. 
   Biologik model turli tirik obektlar va ularning qismlari – molekula, hujayra, organizm va shu kabilarga xos biologik tuzilish, funksia va jarayonlarni modellashda qo`llaniladi. Biologiyada, asosan, uch xil modeldan foydalaniladi. Ular biologik, fizik va matematik modellardir. Biologik model - odam va hayvonlarda uchraydigan
   

malum bir holat yoki kasallikni laboratoriyada hayvonlarda sinab korish imkonini beradi. Bunda shu holat yoki kasallikning kelib chiqish mexanizmi, kechishi, oqibati kabilar tajriba asosida organiladi. Biologik modelda har xil usullar: genetik apparatga tasir qilish, mikroblar yuqtirish, bazi organlarni olib tashlash yoki ular faoliyati mahsuli bolgan garmonlarni kiritish va bosha usullar qollaniladi. Bunday modellarda genetika, fiziologiya, farmokologiya sohasidagi bilimlar tadqiq qilinadi.

4. 
   Fizik-kimyoviy modellar biologik tuzilish, funksiya yoki jarayonlarni fizik yoki kimyoviy vositalar bilan qaytadan hosil qilishdir.
   
5. 
   Iqtisodiy modellar taxminan XVIII asrdan qollanila boshlandi. F.Kenening "Iqtisodiy jadvallar"ida birinchi marta butun ijtimoiy takror ishlab chiqdrish jarayonining shakllanishini korsatishga harakat qilingan.
   

Iqtisodiy tizimlarning turli faoliyat yonalishlarini organish uchun har xil modellardan foydalaniladi. Iqtisodiy taraqqiyotning eng umumiy qonuniyatlari xalq xojaligi modellari yordamida tekshiriladi. Turli murakkab korsatkichlar, jumladan, milliy daromad, ish bilan bandlik, istemol, jamgarmalar, investitsiya korsatkichlarining dinamikasi va nisbatini tahlil qilish, uni oldindan aytib berish uchun katta iqtisodiy modellar qollaniladi. Aniq xojalik vaziyatlarini tekshirishda kichik iqtisodiy tizimlardan, murakkab iqtisodiy tizimlarni tekshirishda, asosan, matematik modellardan foydalaniladi.
Tajriba sexi ishlab chiqarishning asosiy sexlaridan biri bo‘lib, bu yerda quyidagi ishlar bajariladi: 1. Model yaratish va konstruksiyasini tuzish. 2. Model namunalarini tikish. 3. Andazalar tayyorlash. 4. Buyumga gazlama sarf normalarini aniqlash. 6.
Gazlamalarning fizik-mexanik xususiyatlarini tekshirish. Bu ishlarni bajarish uchun sexda xodimlar quyidagi guruhlarga ajratilgan: 1.
Modelchi-konstruktorlar guruhi. 2. Òexnologik guruh. 3. Normalovchilar guruhi. 4. Andazachilar guruhi.
5. Gazlamalarning fizik-mexanik xususiyatlarini aniqlash laboratoriyasi. Yangi modeldagi buyumning konstruksiyasini konstruktor tuzib chiqadi va konstruksiyani tekshirish maqsadida namuna tikiladi. Namuna tikish jarayonida konstruksiyaga
o‘zgartirishlar kiritib boriladi. O‘zgartirish kiritilgan konstruksiya
bo‘yicha yana ikkinchi namuna tikiladi va ushbu jarayonda
konstruksiya bo‘yicha etalon-andaza tasdiqlanadi. Etalon andaza
o‘rtacha o‘lcham-bo‘yga yaratilganligi uchun texnik-konstruktor
ushbu model tavsiya etilgan boshqa o‘lcham-bo‘ylarga ko‘paytiradi. Agar model modalar uyida yaratilgan bo‘lsa, unda tikuv korxonaning tajriba sexiga modelning namunasi, tavsiya etilgan hamma
o‘lchambo‘ydagi andazalar hamda modelning texnik hujjati keltiriladi. Bunda konstruktor namuna va andazalarni texnik hujjatga solishtiradi. Andazalar qanchalik to‘g‘ri qilinganligini aniqlash maqsadida model namunasi tikiladi.5-rasm.