Yaxlitlik (butunlik)

Shifrlash jarayoni boshlang’ich axborot ustida orqaga qaytadigan matematik, mantiqiy va boshqa o’zgartirishlarni o’tkazishdir, buning natijasida shifrlangan axborot harflarning, raqamlarning, boshqa belgilarning tartibsiz to’plami ko’rinishiga egadir.

6. 
   Kriptografiyaning asosiy tushunchalari: alifbo, simmetrik va ochiq kalitli shifrlash, deshifrlash, kriptotizim tushunchalarini izohlang.
   

•Shifr yoki kriptotizim ma’lumotni shifrlash uchun foydalaniladi.Haqiqiy shifrlanmagan ma’lumot ochiq matn deb atalib,shifrlashning natijasi shifr matn deb ataladi.Haqiqiy ma’lumotni qayta tiklash uchun shifr matnni deshifrlash zarur bo’ladi. Kalit kriptotizimni shifrlash va deshifrlash uchun sozlashda foydalaniladi.

Alfavit-axborotni ifodalash uchun foydalaniladigan chekli sondagi belgila rto’plami.Misollar sifatida: •o’ttiz oltita belgidan (harfdan) iborat o’zbek tili alfaviti; •o’ttiz ikkita belgidan (harfdan) iborat rus tili alfaviti; •yigirma sakkizta belgidan (harfdan) iborat lotin alfaviti; •ikki yuzi ellik oltita belgidan iborat ASSII kompyuter belgilarining alfaviti; •binar alfavit,ya’ni 0 va 1 belgilardan iborat bo’lgan alfavit; •sakkizlik va o’n oltilik sanoq sistemalari belgilaridan iborat bo’lgan alfavitlarni keltirish mumkin.

•Simmetrik shifrlarda ma’lumotni shifrlash va deshifrlash uchun bir xil kalitdan foydalaniladi. •Bundan tashqari ochiq kalitli (assimetrik) kriptotizimlar mavjud bo’lib, unda shifrlash va deshifrlash uchun turlicha kalitlardan foydalaniladi. •Turli kalitlardan foydalanilgani bois,shifrlash kalitini oshkor qilsa bo’ladi va shuni uchun ochiq kalitni kriptotizim deb ataladi. •Ochiq kalitini kriptotizimlarda shifrlash kalitini ochiq kaliti deb atalsa,deshifrlash kalitini shaxsiy kalit deb ataladi. •Simmetrik kalitli kriptotizimlarda esa kalit simmetrik kalit deb ataladi

7. 
   Kodlash va shifrlash hamda kriptografiya va steganografiya tushunchalari orasidagi farqni tushuntiring
   

•Kodlash– ma’lumotni osongina qaytarish uchun hammaga (hattoki hujumchiga ham) ochiq bo’lgan sxema yordamida ma’lumotlarni boshqa formatga o’zgartirishdir. •Kodlash ma’lumotlardan foydalanish qulayligini ta’minlash uchun amalga oshiriladi va hamma uchun ochiq bo’lgan sxemalardan foydalaniladi. •Masalan, ASCII, UNICODE, URLEncoding, base64.

Stenanografiya–bu maxfiy xabarni soxta xabarichiga berkitish orqali aloqani yashirish hisoblanadi. •Boshqa so’z bilan aytganda steganografiyaning asosiy g’oyasi– bu maxfiy ma’lumotlarning mavjudligi haqidagi shubhani oldini olish hisoblanadi. •Kriptografiyada esa jo’natuvchi faqat ochiq matn ko’rinishidagi xabar yuborishi mumkin, bunda u xabarni ochiq tarmoq

(masalan, Internet) orqali uzatishdan oldin shifrlangan matnga o’zgartiradi.Ushbu shifrlangan xabar qabul qiluvchiga kelganida esa yana oddiy matn ko’rinishiga qaytariladi.

•Umumiy holda ma’lumotni shifrlashdan asosiy maqsad (simmetrik yoki ochiq kalitli kriptografik tizimlar asosida farqi yo’q) – ma’lumotni maxfiyligini qolganlardan sir tutishdir.

8. 
   Kriptografiyaning asosiy bo’limlari, simmetrik kalitli, ochiq kalitli va xeshfunksiyalarni tushuntiring.
   

•Simmetrik shifrlarda ma’lumotnishifrlash va Deshifrlash uchun bir xil kalitdan foydalaniladi.

•Bundan tashqari ochiq kalitli (assimetrik) kripto tizimlar mavjud bo’lib, unda shifrlash va deshifrlash uchun turlicha kalitlardan foydalaniladi. •Turli kalitlardan foydalanilgani bois, shifrlash kalitini oshkor qilsa bo’ladi va shuni uchun ochiq kalitni kriptotizim deb ataladi. •Ochiq kalitini kriptotizimlarda shifrlash kalitini ochiq kaliti deb atalsa, deshifrlash kalitini shaxsiy kalit deb ataladi.Simmetrik kalitli kriptotizimlarda esa kalit simmetrik kalit deb ataladi.