Yassi-parallel plitalar o'rtasida ma'lum bir potentsial farq u qo'llanilsin, plitalar

§ 72. Bir xil magnit maydonda zaryadlangan zarrachaning 
harakati 
V ga perpendikulyar tezlik bilan bir tekis magnit maydonda harakat qilayotgan zaryadni tasavvur 
qiling, magnit kuch zaryadga tezlikka perpendikulyar tezlanish beradi. 
((43.3) formulaga qarang; to'g'ri chiziqning v va B orasidagi burchak). Ushbu tezlanish faqat 
tezlik yo'nalishini o'zgartiradi, tezlikning kattaligi esa o'zgarishsiz qoladi. Binobarin, tezlanish 
(72.1) kattaligi bo'yicha doimiy bo'ladi. Bunday sharoitda, zaryadlangan zarracha aylana bo'ylab 

---

bir tekis harakat qiladi, uning radiusi munosabat bilan aniqlanadi, bu erda (72.1) qiymatni o'rnini 
egallaydi va hosil bo'lgan R uchun tenglamani echib, biz olamiz 
Shunday qilib, zaryadlangan zarracha harakat sodir bo'lgan tekislikka perpendikulyar bo'lgan bir 
tekis magnit maydonda harakat qilganda, zarrachaning traektoriyasi aylana bo'ladi. Ushbu 
aylananing radiusi zarrachaning tezligiga, maydonning magnit induksiyasiga va zarracha 
zaryadining uning massasiga nisbatiga bog'liq. Bu nisbat o'ziga xos zaryad deb ataladi. 
Bir zarba uchun zarracha sarf qilgan T vaqtini topaylik. Buning uchun atrofni zarrachalarning 
tezligi v ga bo`lamiz. Natijada, biz olamiz 
(72.3) dan kelib chiqadiki, zarrachaning aylanish davri uning tezligiga bog'liq emas, u faqat 
zarrachaning solishtirma zaryadi va maydonning magnit induktsiyasi bilan belgilanadi. 
Zaryadlangan zarrachaning harakatining mohiyatini, uning tezligi to'g'ri magnit maydonining 
yo'nalishi bilan a burchak hosil qilgan taqdirda aniqlaymiz. V vektorini ikkita komponentga 
ajratamiz; - B ga perpendikulyar va B ga parallel (72.1-rasm). Ushbu komponentlarning 
modullari tengdir 
Magnit kuch modulga ega 
va B ga perpendikulyar tekislikda yotadi, bu kuch bilan hosil qilingan tezlanish komponent 
uchun normaldir. 
Magnit kuchning B yo'nalishi bo'yicha komponenti nolga teng; shuning uchun bu kuch kattalikka 
ta'sir qila olmaydi. Shunday qilib, zarrachaning harakati ikki harakatning superpozitsiyasi 
sifatida ifodalanishi mumkin: 1) doimiy tezlikda B yo'nalishi bo'yicha siljish va 2) aylananing B 
vektoriga perpendikulyar bo'lgan tekislikda bir tekis harakatlanishi. (72.2) formula bilan v ni 
almashtirish bilan harakatlanish traektoriyasi spirali chiziq bo'lib, uning o'qi B yo'nalishiga to'g'ri 

---

keladi (72.2-rasm). Chiziq qadamini (72.3) formula bo'yicha aniqlangan orbital davr T ni 
ko'paytirish orqali topish mumkin: 
Traektoriyani burish yo'nalishi zarracha zaryadining belgisiga bog'liq. Agar zaryad ijobiy bo'lsa, 
traektoriya soat sohasi farqli o'laroq aylanadi. Manfiy zaryadlangan zarracha harakatlanadigan 
traektoriya soat yo'nalishi bo'yicha buriladi (biz B yo'nalishi bo'yicha traektoriyani ko'rib 
chiqayapmiz deb taxmin qilinadi; bu holda zarracha bizdan uchib ketadi, agar va agar biz 
tomonga qarab). 
16. Elektromagnit maydonda zaryadlangan zarrachalarning harakati. Elektron nurlarning fan va 
texnikada qo'llanilishi: elektron va ion optikasi, elektron mikroskop. Zaryadlangan zarrachalar 
tezlatgichlari. 
Keling, kontseptsiyani tanishtiramizelementar zarracha ob'ekt sifatida, uning koordinatasini va 
umuman uning harakat tezligining uchta tarkibiy qismini ko'rsatib, uning mexanik holati to'liq 
tavsiflanadi. O'qishelementar zarralarning o'zaro ta'siri bilan E.M. maydon relyativistik 
mexanikada "zarrachalar" tushunchasi bilan bog'liq ba'zi umumiy mulohazalarni boshlaymiz.