Yarim o’tgazgichli lazerlar va ularning qo’lanilishi mavzusida Bajardi: lto kafedrasi 148-19 guruh talabasi: Xurramov Mo’minjon Dilshod o’gli Tekshirdi Imzo Toshkent-2022

3…………. Yarim o’tgazgichli lazerlar va ularning qo’lanilishi
Metall yarimo‘tkazgich chegarasida zaryad tashuvchilar konsentratsiyasi yarimo‘tkazgich hajmidagidan kichik bo‘lganda potensial to‘siq qatlami hosil bo‘lishi mumkin, shuning uchun bu qatlam namuna qarshiligini oshiradi. Namunada Om kontakti olinganda qarshiligi katta bo‘lgan
qatlam hosil bo‘lmaydi. Hajm bo‘yicha namunada metall
chegarasigacha zaryad tashuvchilar konsentratsiyasi bir xil
bo‘ladi yoki zaryad tashuvchilar bilan boyigan (antizapor)
qatlam hosil bo‘ladi.
Zaryad tashuvchilar bilan boyigan qatlamning qalinligi namura uzunligidan juda kichik bo‘lgani uchun uning
umumiy qarshilikka qo‘shgan hissasini hisobga olmaslik mumqin. Tokning Om kontakti orqali oqishi namunada konsentratsiyaning o‘zgarishiga olib kelmaydi, ya'ni
injeksiya, ekstraksiya, eksklyuziya va akkumulyasiya kabi
hodisalar bo‘lmaydi. Ko‘rilayotgan holatda kontaktlardan
oqayotgan tok va namunaga tushayotgan kuchlanish orqali to‘la
qarshilik topiladi
(1.1)
(1.2)
kelib chiqadi. Bu yerda: K — go‘la qarshilik, / — namunaning uzunligi, $ — ko‘ndalang kesimi yuzasi, II — ikki
kontakt orasidagi kuchlanish, / — namunadan o‘tayotgan
tok. Solishtirma qarshilikni namunaning to‘la qarshiligi bilan aniqlash kichik solishtirma qarshilikka
(r<0,01 Om • sm va o‘rtacha solishtirma qarshilikka
(0,01Yuqori Om li namunalarda (r> 1 000 000 Om • sm) bu usul
bilan solishtirma qarshilikni aniqlashda bir qancha
hodisalarni, ya'ni sig‘im tokini, namuna qutblanishini, tokning sirt o‘tkazuvchanligi bo‘yicha sirqib oqishini hisobga olish kerak. Bular o‘lchovni bir muncha qiyinlashtiradi. Shuning uchun avval ularning tajribaga ko‘rsatayotgan ta'siri kamaytirilib, so‘ngra o‘lchanadi (1.1-rasm).
a. Sig‘im toki. Namuna ichki qarshiligi g{ bo‘lgan tok
manbai va qarshiligi KA bo‘lgan tok o‘lchaydigan asbob —
ampermetr (A) ketma-ket ulangan, namunadagi kuchlanishning tushuvini o‘lchash uchun esa vol'tmetr (V) ulangan.
KU>KA+K da V dan oqayotgan tokni hisobga olmaymiz.
Tok manbaini ulash paytida namunadan oqayotgan tok o‘tkazuvchanlik va siljish toklarining yig‘indisidan iborat
buladi. Shuning uchun mos ravishda tok zichligi:

Bu yerda: Ye — namunadagi elektr maydon kuchlanganligi,

ye — namunaning dielektrik singdiruvchanligi, I — vaqt.
Ye = u bo‘lishini hisobga olib, dan to‘la tok ifodasini topamiz

sig‘imi (parazit) s0 namuna sig‘imidan ancha ko‘p bo‘lishi

mumkin. s0 va s zaryadlanguncha ampermetrdan o‘tkazuvchanlik toki bilan birga sig‘imni zaryadlash toki oqadi.
Ampermetrdan oqayotgan tokni vaqgga bog‘liqligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Sig‘im toki solishtirma qarshilikni aniqlashda xatolikka olib kelishi mumkin. va formuladan

ko‘rinadiki, bu bilan bog‘liq bo‘lgan xatolikni yo‘qotish
uchun tokni 1>K'(Sy+S) tengsizlikni qanoatlantiruvchi
vaqgda o‘lchash kerak. Agar namunada qutblanish hodisasi
kuzatilmasa, bu usul bilan r ni o‘lchash hech qanday qiyinchilik tug‘dirmaydi