Yarim o’tgazgichli lazerlar va ularning qo’lanilishi mavzusida Bajardi: lto kafedrasi 148-19 guruh talabasi: Xurramov Mo’minjon Dilshod o’gli Tekshirdi Imzo Toshkent-2022

2……. Solishtirma qarshilikni o‘lchashning bir va ikki zosdli usullari Ikki zondli usul bilan r ni aniqlash.
Solishtirma qarshilikni yuqorida ko‘rilgan to‘la qarshilik bo‘yicha aniqlash usulida Om kontaktning olinishi kerakligini ko‘rgan edik. Kontakt qarshiliklari katta bo‘lganda bu usul solishtirma qarshilikni haqiqiy qiymatiga nisbatan orttirib beradi. Bu kamchilikni zond usullari bilan o‘lchashda yo‘qotish mumkin. Solinggirma qarshilikni o‘lchashning ikki zondli usulining chizmasi 1.4-rasmda keltirilgan. Unda namunaning ko‘ndalang kesimi yuzasiga K, va K2 Om kontaktlari o‘tkazilgan va uning sirtiga bir-biridan / masofada bo‘lgan ikkita 3; va 32 nuqgaviy zondlar o‘rnatilgan. Zondlar sifatida o‘tkir uchli qatgiq metall (vol'fram, osmiy, molibden) simlar yoki qotishmalardan yasalgan simlar, karbid, vol'fram va VK ishlatiladi. Solishtirma qarshilikning qiymati quyidagicha aniqlanadi, Namunadan tok manbai (TM) orqali I tok o‘tkaziladi va u A — ampermetr bilan o‘lchanadi, zondlar orasidagi kuchlanish potensiometrda kompensasiya usulida o‘lchanadi va unda gal'vanometrdan oqayotgan tokning ta'sirini yo‘qotishga erishiladi. Bu holatda potensiometrdagi kuchlanish £/ ikki zond orasidagi namuna bo‘lagiga tushgan kuchlanish V ga teng bo‘la

1.4-rasm. Solishtirma qarshilikni ikki zondli usul bilan o‘lchash

sxemasi. P — potensiometr, G — gal'vanometr.
di. Ikki zondli usudsa ham r (1.2) formuladan foydalanib anikdanadi. Bu ifodaga kirgan kattaliklar K —
namunaning ikki zond orasidagi qismining qarshiligi, 5 — namuna ko‘ndalang kesimining yuzasi, I — zondlar orasidagi masofa. Ikki zondli usul bilan XI kompensasiya usulida o‘lchanganda, kontakt qarshiligining
o‘lchovi natijalariga ta'siri to‘la yo‘qotiladi deyilgan
fikrni qanday holatda o‘rinli bo‘lishini aniqlaylik.

Bu yerda: Q — gal'vanometrning ichki qarshiligi, /g —

undan oqayotgan tok. formuladan ko‘rinadiki, potensiometrdagi kuchlanish va namunaning zondlar qismiga tushayotgan kuchlanish — qarshiliqlarda /g — tok hosil qilgan kuchlanish yig‘indisi
bilan farqlanadi. /g=0 bo‘lganda ulardagi kuchlanish nolga
teng bo‘dib, formulada inobatga olinmaydi. Shunday qilib, zondlar qarshiligining solishtirma qarshilikka ta'siri kuchlanishni kompensasiya usuli bilan
o‘lchaganda yo‘qotiladi, chunki ulchov paytida zondlardan
oqayotgan tok nolga keltiriladi: bu ideal holatga to‘g‘ri
keladi. Har qanday asbob zanjirda tokning yo‘qligini
qandaydir xatolik bilan ko‘rsatadi. Qayd qilinishi
mumkin bo‘lgan kichik tok 1gpip ga teng. Zondlar zanjiridan oqayotgan tok /t
Zondlar qarshiligi solishtirma qarshilik natijalariga ta'sir ko‘rsatmasligi uchun ularning qarshiligi yig‘indisi + R₁ R₂+<1^+R₂<

kuchlanish o‘lchanadi. Bu yerda: Yau — vol'tmetrning ichki

qarshiligi. R1+R2+ J R u bo‘lganda VU=1R bo‘ladi. Bundan formula orqali solishtirma qarshilik hisoblanadi. Agar kuchlanishni o‘lchashda uni avtomatik kompensasiyalanmasa, vol'tmetr bilan kuchlanishni o‘lchash
tez bo‘ladi. Odatda yuqori Om li namunalarda solishtirma qarshilikni o‘lchashda elektrometrlar ishlatiladi. Potensiometr ishlatilganda u nol' asbobi sifatida qo‘llaniladi. K{ va kontaktlarning r ni aniqlashga ta'siri
to‘g‘risida shuni aytish mumkinki, agar bu kontaktlar
qarshiligi nol'ga teng bo‘lmasa, namunaning umumiy qarshiligi oshadi va natijada tok kamayadi. Lekin tok ampermetr bilan o‘lchangani uchun u hech qanday ta'sir ko‘rsatmaydi. Yuqorida ko‘rsatilganidek, agar bu kontaktlardan tok o‘tganda kontakt sohasida zaryad tashuvchilar
konsentratsiyasini injeksiya, eksyupoziya, ekstraksiya, akkumulyasiya tufayli o‘zgarishga olib kelsa, solishtirma
qarshilik o‘zgarishi mumkin. Konsentratsiya o‘zgaradigan
soha kengligi zaryad tashuvchilarning ikki, uch diffuzion uzunligiga teng bo‘ladi, odatdar kichik elektr maydon
kuchlanganligida o‘lchanadi.

Ikki elektrometr (potensiometr) bilan solishtirma

qarshilikni o‘lchash sxemasi.
15