|
2.3. Bozor segmentatsiyasi mohiyati va vazifalari
«Bozorni segmentatsiyalash» tushunchasi АQShda 1950 yillarda vujudga kelgan.
Marketing tizimida bozor segmentatsiyasi muhim ahamiyatga ega va bozorda talabni oʼrganish yoki marketologlar atamasi bilan aytganda «isteʼmolchini tahlil etish»- bozorlar holatini tahlil etishdagi birinchi bosqich hisoblanadi. U uch tarkibiy qismga boʼlinadi: bozor segmentatsiyasi; isteʼmolchi talabi sabablarini oʼrganish; qondirilmagan ehtiyojlarni aniqlash. Bozor segmentatsiyasi talabni qondirishga tabaqalangan holda yondashuvga, tovarlarning turi, sifati va miqdoriga koʼra har xil talab qoʼyadigan isteʼmolchilarni guruhlarga ajratishda turli mezonlar qoʼllashga asoslanadi, yaʼni bozor bir jinsli hodisa tarzida emas, balki ayrim-ayrim segmentlar majmui tarzida, har bir segment doirasida alohida oʼziga xos bir talab namoyon boʼladigan hodisa tarzida olib qaraladi. Bozorda xaridorlarning maʼlum bir tovarga boʼlgan talablari xilma-xildir, har bir xaridorning oʼzining didi bor. Xaridorning talabi, hohishi, ehtiyoji, turmush tarzi, tovar sotib olishdagi xulq-atvori haqidagi maʼlumotlar samarali marketing tadbirlari ishlab chiqish va amalga oshirish imkoniyatlarini vujudga keltiradi. Yaʼni bozor segmentatsiyasi xaridorlarning talabiga muvofiq tovarni taklif etilishini va tovarga talabni qatʼiyligini taʼminlaydi. Demak, xaridorlarning tovarlarni sotib olishdagi xulq-atvorlari, talabi va tovarlarga munosabatidagi xususiyatlariga qarab, guruhlarga ajratishni bozor segmentatsiyasi deyiladi. Segmentlarga ajratish mezonlarini tanlash koʼp jihatlardan tovar yoki xizmatning turiga, shuningdek korxona bozor faoliyatida hal qilmoqchi boʼlgan masalaga bogʼliq. Sanoat tovarlari va keng isteʼmol tovarlari uchun tanlov mezonlari bir-biridan juda keskin farq qiladi. Rejalashtirish ehtiyojlariga juda mos keladigan maqbul mezon tovarni bozorda joylashtirish masalalariga umuman toʼgʼri kelmasligi mumkin. Mabodo muayyan mezon xaridorlar oʼrtasida paydo boʼlgan farqlarni izohlab berishga imkon bermasa, unda boshqa mezonni kiritish va to bu farqlarni aniqlashga qadar tadqiqotlarni davom ettirish lozim.
Bozorni segmentlash orqali, xoʼjalik yurituvchi subʼekt quyidagi maqsadlarni koʼzlaydi:
isteʼmolchilarni hoxish va talabini maksimal ravishda hisobga olish;
tovarni (xizmatni) va firmaning raqobatli ustunligini taʼminlash;
firmaning harajatlarini optimallashtirish;
firmaning marketing strategiyasini samaradorligini oshirish;
raqobatchilardan xolis boʼlgan segmentlarga ketish.
Segmentlashning asosiy maqsadi bozordagi hatti-harakatlarni oʼrganib, ularning obrazini (modelini) va kelajakdagi ehtiyoj, talablarni tasavvur qilishdan iborat. Hozirgi raqobatda yutib chiqishning asosiy sharti yangi, yuqori sifatli tovar va kompleks servis texnika xizmatlarni hamda samarali sotish usullarini qoʼllashdan iborat boʼlib qoldi. Аna shu talablar asosida marketing tadqiqotlarining ustuvor turi isteʼmolchilarni oʼrganish va oʼz navbatida bozorni segmentlashdan boshlanadi, chunki bozor bir xil subʼektlardan tashkil topgan emas.
Bozorni segmentlash, bozorni oʼrganishning asosiy usulidir. U yordamida bozor (uning tarkibiy qismlari) segmentlarga boʼlinadi. Bozor segmenti - bu isteʼmolchilar, tovarlar, raqobatchilarning shunday ajratilgan qismiki, ular uchun umumiy xususiyatlar xosdir. Bozorni toʼgʼri segmentlash, shu segmentning maxsus ehtiyojlariga qatʼiy rioya qilingan holda, kam xarajatlar bilan tovar yetkazib berishni toʼgʼri tashkil qilishdan iboratdir. Xalq isteʼmoli tovarlari bozorini tadqiq etishda marketingga oid adabiyotlarda ikki turdagi mezonlar qabul qilinadi. Birinchisi xaridorlarning daromadi, yoshi, jinsi, turar manzilgohi, oilaning hayotiylik davri, kasbi, turmush tarzi va shunga oʼxshash umumiy belgilarni hisobga oladi. Mezonlarning ikkinchi turi segmentlashni ijtimoiy guruhlarning kadriyatlari tizimi yoki ularning marketing strategiyasining, masalan, yangi mahsulot, yangi sotish tizimi kabi vositalariga koʼrsatadigan qiziqishlari asosida olib boradi. Аmaliyotda birinchi usul koʼproq qoʼllaniladi, ikkinchi usulni qoʼllash qoʼshimcha qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi, chunki ijtimoiy sotsiologiya va psixologiya sohalarida bevosita tadqiqotlar olib borish yoʼli bilan maxsus hisob-kitob ishlarini amalga oshirish talab etiladi. Xaridorlarning munosabatini tabaqalashtiradigan asosiy omil daromad hisoblanadi. Koʼpgina mamlakatlarda daromad boʼyicha uch guruhga segmentlashdan keng foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
