«Yangiyo‘l Poligraf Servise» Tashkent – 2017 A. S. Sagdullaev, V. A. Kosteckiy Áyyemgi dúnya tariyxí

TARYIXÍ
Y ATAMALAR SÓZLIǴI
Avstralopitek
– eń áyyemgi adamnıń túri.
Akveduk
– Rim dáwirinde ústinde qalaǵa suw alıp keletuǵın 
kanalı bolǵan biyik kópir.
Altamir
– Ispaniyadaǵı sońǵı paleolitge tiyisli súwretler 
tabılǵan úńgir.
Amfiteatr
– Sahna átiparında tamashagóyler otırıwına 
arnalǵan qurılmalar menen qorshalanǵan, ústi ashıq úlken 
aylanba imarat.
Animizm
– Insanlardı qorshap turǵan ortalıqta tiri janlar hám 
ruwxlardıń barlıǵına iseniw. Latınsha «anima» sózi «jan», «ruwx» 
túsiniklerin ańlatadı. 
Antik tarix
– Áyyemgi Greciya hám Áyyemgi Rim dáwiri tariyxı.
Argonavtlar
– altın terini (sıyqırlı qoshqar terisi) izlep, «Argo» 
degen kóp eskekli kemede teńiz sayahatına shıqqan Ellada 
qaharmanları.
Arxeologiya
– Grekshe «arxayos» – áyyemgi,«logos» – ilim, 
degen mánilerdi bildiredi, ápsanalardı úyreniwshi hám olar 
boyınsha tariyxıy ótmishti qayta tiklewshi ilim; ótmish haqqında 
ili.
Budda
– Siddhartha Gautamanıń ekinshi atı, laqabı; «Bilim-
lengen» túrinde awdarma etiledi.
Buddalıq
– biziń eramızǵa shekemgi VI ásirde Hindistanda 
Siddhartha Gautama tárepinen tiykar salınǵan diniy táliymat.
Gilgamish
– Mesopotamiyadaǵı ápsanalıq qaharmanı, tariy-
xıy shaxs, Uruk qalasınıń patshası.
Goplit
– Áyyemgi Greciya hám Greciya-Makedoniya armi-
yalarınıń awır qurallanǵan piyada áskerleri.
Demokratiya
– Grekshe «xalıq hákimiyatı», hár bir puqara 
óz mámleketin basqarıw máselesi boyınsha óz pikirlerin bayan 
etetuǵın, sonday-aq, mámleket basqarıwında qatnasa alatuǵın 
jámiyetlik dúzim.
Zikkurat
– joqarısında ibadatxanası bolǵan teksheleri úlken
hám bálent bolǵan imarat.

---

182
Ibadatxana
– muqaddes dep járiya etilgen, adamlar quday-
larǵa sıyınatuǵın imarat yamasa orın. 
Koloniyalar
– áyyemgi dáwirlerde óz jurtın tárk etip ket-
ken a damlar tárepinen jańa jerlerdiń ashılıwına tiykar salınǵan 
qonıslar hám dalalar.
Konsul
– Respublika waqtında joqarı siyasiy lawazım. Hár jılı 
saylawdan eki konsul Senat hám armiyaǵa basshılıq etken.
Papirus
– paqalıınıń maǵıızı jazıw jazıwǵa material tayar-
law ushın paydalanılatuǵın qamıs.
Patriciylar
– Rimniń túpkilikli turǵıları.
Piramida
– firaunlar maqbarası, saltanatlı tas imarat.
Plebeyler
– Rimge kóship kelgen adamlar hám olardıń 
áwladları. 
Respublika
– «ulıwmalıq jumıs» mánisin ańlatadı; dúzim atı.
Senat
– «Aqsaqallar keńesi» mánisin ańlatadı.
Sfinks
– denesi arıslan hám bası adamdiki bolǵan, 
piramidalardı qorǵawshı úlken háykel-ápsanalıq maqluq.
Termler
– Áyyemgi Rim qalasındaǵı jámiyetlik monshalar.
Falanga
– awır qurallanǵan áskerlerdiń bir neshe,ádette 9 
yamasa 16 qatarma-qatar sap tartıwı.
Firawn
– Mısr húkimdarlıǵı; «ullı shańaraq» mánisin aılatadı.
Forum
– Rimde jıynalıw ornı hám sawda-satıq maydanı bolıp 
xızmet etken qala orayı.
Xronologiya
– ásirler, dáwirler, waqıt ólshemi haqqóndaǵı ilim; 
hár túrli waqıyalar sánesei xronologiya járdeminde anıqlanadı 
hám anıqlastırıladı.
Civilizaciya
– áyyemgi jámiyet rawajlanıwınıń bir qansha 
joqarı dárejesi (qalalar, jazıw hám mámleketlerdiń rawajlanıwı).
Ellinler
– áyyemgi Grekler; áyyemgi Greciyanıń barlıq jasaw-
shı xalıqları usılayınsha atalǵan.
Qul
– óziniń bir adamlıq múlki bolǵan hám jumısshı adam 
sıpatında jallanatuǵın erksiz adam («sóylewshi miynet quralı»); 
quldı satıp alıw hám satıp jiberiw múmkin bolǵan.

---

183