Yangi pedagogik texnologiyalarning maqsad va vazifalari

 

2.2. Pedagogik texnologiyada samaradorlikni ta’minlash, darsni to‘g‘ri rejalashtirish va 

oldindan loyihalashning o`ziga xosligi 

 

O`qituvchi    mahorati  darsni  aniq  rejalashtirishda  o`z  aksini  topadi.  Darsni  shunday 

rejalashtirish  lozimki  unda  nima  qilinishi  mo`ljallanayotganligi  aniq  o`z  aksini  topsin  va 

boshqacha  reja  tuzish  mumkinligiga  o`rin  qolmasin.  Ba'zan  yosh  o`qituvchilar  va  amaliyotga 

chiqqan  talabalar  faoliyatida  darsni  rejalashtirish  sohasida  xatolarga  yo`l  qo`yilganligining 

guvohi  bo`lamiz.  Yosh  o`qituvchilar  va  talabalar  faoliyatida  yo`l  qo`yilayotgan  xatolarni 

quyidagi guruhlarga bo`lish mumkin. 

1.Maqsadda  aniqlikning  yo`qligi.  Ya'ni  talabalar  aslida  nima  qilishlari  va  nimani 

o`rganishlari aniq  belgilanmaydi. 

2.Ta'lim  maqsadining  talablari darsning natijasi bilan to`g`ri kelmagan hollar bo`ladi. 

3.O`rganish uchun tavsiya qilingan materiallar darsning maqsadiga to`g`ri kelmaydi. 

4.O`qituvchi  berayotgan  yo`llanmalar  talabaning  darsda  bilimlarni  samarali  o`rganishini 

ta'minlamaydi. 

5.  Dars  rejasida  ko`rsatilgan    talabalarning  xulqlri  dars  maqsadini  amalga  oshirishning 

samarali vositasi bo`la olmaydi. 

Umuman  tuzilgan  rejalar  qayta  ko`rib  chiqilishi  va  xatolarni  bartaraf  etish  ustida 

ishlanishi  lozim.   

---

 

29 

Dars  rejasi  sizni  va  sizning  talabalaringizni  ma'lum  natijalarga  erishishingizga  asos 

bo`lishi lozim. Darsni shunday rejalashtirish lozimki uni boshqacha yo`l bilan amalga oshirishga 

o`rin qolmasin. Har qanday darsning tayanch printsipi rejada aks etishi lozim. Bu printsip darsni 

eng  yaxshi  va  oson  yo`llar  bilan  samarali  maqsadga  erishishni  ta'minlashini  ko`zda  tutadi. 

Shuning  uchun  ham  dars  rejasi  qo`yilgan  maqsadni  amalga  oshirish  uchun  bir  qancha 

elementlarni o`z ichiga olishi lozim.  Buni quyidagicha ko`rsatish mumkin. 

1. Taxminiy axborot: Bu axborot  rejaning chegaralarini va  bo`limlarini belgilab beradi, 

ya'ni:  a)  dars  kimga  mo`ljallangan,  talabalarning  darajalari;  b)  ma'lum  o`quv  predmeti;  v) 

darsning qismlari;   g) o`qituvchining ismi sharifi. 

2.  Reja  qismlari:  Rejaning  qismlari  darsda  belgilangan  maqsadni  talabalar  tomonidan 

o`zlashtirilishi  va  o`qituvchining  ta'sirini,  talab  qilingan  material  va  baholash  yo`llarini  aks 

ettirgan bir necha bosqichlarni o`z ichiga oladi. Bu bosqichlarning aniq algoritmi dars loyihasida 

ko`rsatiladi. 

Dars  loyihasining  har  bir  elementida  ma'lum  bir  malakalarni  shakllantirish  maqsadi 

bo`lib, ularni bir qancha ta'lim metodlari talablari va amaliy ishlar vositasida amalga oshiriladi. 

Dars  loyihasida quyidagilarga e'tibor qaratish zarur: 

1.Mo`ljalni  belgilash-Talabalar  diqqatini  jalb  qiluvchi  faoliyatni  aniqlash.  Tarqatma 

materiallar, xattaxtada yozib qo`yiladigan savollar, qo`yiladigan muammolar va hokazo. 

2.Maqsad  -  talabalar  bugun  nimani  o`rganadi  va  natijada  qanday  ishni  bajara 

oladi(malaka).  Ular  o`qituvchiga  bugungi  o`rganganlari  asosida  ma'lum  bir  faoliyat  to`rini 

bajarib ko`rsata olishlari lozim. Bu vazifani qanday bajarishni o`qituvchi belgilaydi. 

3.Kirish  -  o`qituvchi  talabalar  o`rganishi  lozim  bo`lgan  materialni  belgilaydi, 

kontseptsiyani ishlab chiqadi va malakalarni qanday qulay egallash yo`llarini  ko`rsatadi. 

4.  Modellashtirish  (nomoyish  qilish)  -  o`qituvchi  o`rganilayotganlarni  va  natijada 

o`quvilar egallashi lozim bo`lgan ko`nikmani  grafik shaklda ko`rsatadi yoki namoyish qiladi. 

5.  Amaliy  boshqaruv-o`qituvchi  talabalar  faoliyatini  boshqaradi.  Ularning  malaka 

egallashlari  uchun  qadamma  -  qadam  raxbarlik  qiladi.  Talabalarni  eshitish,  ko`rish  sezgilarini 

ishga soladi va faoliyatga kirishishlari uchun imkoniyat yaratadi. 

6.Tushunchalarni  tekshirish-o`qituvchi  turli  savollar  yordamida  talabalarning  qanchalik 

tushunganlarini dars davomida tekshirib, olg`a borish mumkinmi yoki yo`qligini aniqlaydi. Agar 

olg`a borish mumkin bo`lmasa orqaga qaytib bajariladigan ishlarni belgilaydi. 

7.Mustaqil amaliyot-o`qituvchi talabalarni o`zlarini tekshirib ko`rishlari uchun imkoniyat 

yaratadi. Talabalar mustaqil o`zlari o`rganganlarini tekshirib ko`radilar. 

8.Darsni  tugallash  -  Darsni  xulosalash  oldida  talabalar  o`z  ishlarini,    o`rganganlarini 

o`qituvchiga  so`zlab berish, namoyish qilish orqali  ko`rsatadilar. 

---

 

30 

 Amaliy  mashqlar  yoki rolli o`yin. Topshiriq. 

1. O`z mutaxassisligingiz  yuzasidan mavzu  tanlang. 

2. Mo`ljalni belgilang: 

 

    a) talabalarga nimani o`rgatmokchisiz? 

    b) qanday tarqatma  materiallar tayyorlaysiz? 

    v) qanday savollar, muammolarni o`rtaga tashlamokchisiz? 

3. Maqsadni aniqlang. 

    a) talabalar nimani o`rganadi, natijada qanday ishni bajara oladi? 

4. Kirish. 

    a) dars materialini belgilang. 

    b) kontseptsiyani ishlab chiqing. 

5. Modellashtirish. 

    O`quvchilar  egallashi  lozim  bo`lgan  faoliyat  to`rini  ko`rsating  yoki    grafikasini  

chizing. 

6. Amaliy boshqaruv. 

O`quvchilarni malaka egallashlarini qadamlarga bo`lib chizing va boshqaring. 

7. Tushunchalarni tekshirish uchun savollar tayyorlang. 

8. Mustaqil amaliyot yo`lini belgilang. 

9. Darsni tugallang. 

    Talabalar o`rganganlarini  namoyish  qilsinlar. 

Darsni o`tkazish  modeli. Darsni o`tkazish modelini  uchta kategoriyaga  bo`lish mumkin. 

 

 

1. Ko`rgazmali izchillik.  

2. Dars sxemasi. 

3. Asosiy texnologik karta. 

Bular  og`zaki,  yozma  yoki  grafik  shaklda  bilim,  ko`nikma  va  malakalar    shakllanishini 

ta'minlovchi    ta'sirlardir.  Buni  dars  davomida  og`zaki  tushuntirishlar  (ya'ni,  eshitish)  yoki 

harakatli  ko`rsatishlar  (ya'ni,  bajarish)  metodlaridan    foydalanib,  yaxshi  natijaga  erishish 

mumkin. 

Darsda  belgilangan  vazifalar  tahlili.  O`qituvchi  darsni  taxminan  rejalashtirar  ekan 

rejadagi    sifatlarni  bolalarga  o`rgatish  va  ularda  shu  ko`nikma  va  malakalarni  qanday 

shakllantirish yo`llarini izlashi lozim. Buning uchun o`qituvchi o`zini o`quvchi o`rnida tasavvur 

etib, bu ko`nikma va  malakalarni  bir necha qismlarga  bo`ladi. Shundan keyingina o`qituvchi 

har  bir  qismni  ko`rgazmali  tashkil  etadi  va    belgilangan  ko`nikmani  o`quvchi  egallashini 

ta'minlaydi. 

---

 

31 

Ba'zi o`qituvchilar belgilangan ko`nikmani talabaga o`rgatish uchun boshidan oxirigacha  

ko`rsatib, gapirib beradi. Bunda “tugal material” (ya'ni  izohlangan ko`nikma) odatdagi kabi dars 

jihozi hisoblanadi. 

O`qituvchi  modelni  tushuntirgach  talaba  mustaqil  ish  paytida  unutib    qo`yishi 

o`qituvchidan  unutgan  qismini  qayta  so`rashi  mumkin.  Masalan,  men  4  -  qismni  unutdim,  

mumkin  bo`lsa  menga  yana  bir  ko`rsating.  Shundan  keyin  o`qituvchi  talabaga  eslatish  uchun 

individual  yordam  beradi.  Yoki  talaba  ko`rsatilgan  ko`nikmani  bajarayotganda  o`qituvchi  yo`l 

ko`rsatib turadi. Siz 3 - qismni to`g`ri bajardingiz. Siz 4-qismdasiz orqaga  qaytib, ishni boshidan 

boshlab bajaring. Tekshirib ko`ring, to`g`ri bajardingizmi? kabi. Talaba bajarishi kerak bo`lgan 

ishni ko`radi va nusxa ko`chirgan kabi bajarib, unutganini eslaydi. 

O`qituvchi  ishni  yaxshi  bajargan  o`quvchilarni  rag`batlantiradi.  Doktor  Fred  Jones  dars 

dizayniga  (jihoziga)  ta'lim  samaradorligini  ta'minlaydigan    yangi    elementni  qo`shdi.  Bu 

quyidagicha:  darsni  optimal  tashkil  etishning  birdan  bir  yo`li    talabalarning  o`z    faoliyatini  

tanqidiy  nazorat  qilishi  va  xatolarini  bartaraf  eta    bilishidir.  Faqat  shundagina  talabalar  yanada 

ko`proq  ko`nikmalarni  egallaydilar.  Ular  ongli    fikrlash  va    yanada    yaxshiroq    tushunishga 

erishadilar. Buning  birdan - bir yo`li “hamroxingga o`rgat”  metodini qo`llashdir. 

Uni qo`llash yo`li quyidagicha: 

1.Sinfni  birinchi va ikkinchi hamkor qismlarga bo`lish  kerak. 

2.  Darsni  o`tish    modelidan  foydalanib,  birinchi  hamkor  ikkinchisiga,  ikkinchi  hamkor 

birinchisiga modeldagi  qismni o`rgatadi. 

3.  O`qituvchi    xohlovchilarga  ta'lim    metodini  modellashtirib  avval  eshitish  yo`li  bilan 

keyin ko`rsatib (kuzat va bajar) model qismlarini ko`rsatadi. Keyin talabalar o`qituvchi aytgan va  

ko`rsatganlarini aniq takrorlaydi. 

4. O`qituvchi  sinfni  nazorat qilish uchun  o`ziga 2 ta ixtiyoriy  hamkorlarni   tanlaydi.  U  

modelning  birinchi  qismini  aytib,  ularni  bajarishni  suraydi.  Shunday  yo`l  bilan  o`qituvchi 

hamkorlarga modelni basqichma - bosqich o`rgatib boradi. 

5.  O`qituvchi    sinfdagi  hamkorlarga  birinchi  qism    bo`yicha  bir  -  biriga    o`rgatishni 

aytadi.  Bu  ishni  bajarilishini  nazorat  qilib,  baholab,    xatolarni  bartaraf  etishni  ko`rsatadi. 

O`qituvchining hamkorlari esa unga sinfni nazorat qilish va baholashga yordam ko`rsatishadi. 

6.  Bu ish usuli  modelning boshqa qismlarini  bajarishda davom etadi. 

Bu  usul  talabalarni  bir  -  biriga  va  o`ziga    talabchan  bo`lishga,  ishini  tanqidiy  baholay 

bilishga va xatolarni bartaraf eta olishga o`rgatadi. 

Ta'lim maqsadlarini aniqlash sohasida maslahatlar. Darsda maqsadni  belgilashdan oldin 

o`qituvchi  o`quvchilar bajarishi  va  o`rganishi lozim bo`lgan xatti-harakatlar doirasini aniqlashi 

zarur.  Darsda  belgilangan  maqsadning  afzalligi  va  boshqalardan  farqli  tomonlari  ajratib 

---

 

32 

ko`rsatilishi kerak. 

An'anaviy  dars  rejalari,  darsda  aniq  andozaning  belgilab  berilishi  va  u  asosda  ishlashga 

majbur  etish  o`qituvchi  uchun  zararli  bo`lib,  undagi  ijodiy  ishlash,  ijodiy  fikrlash  malakalarini 

bug`adi,  o`qituvchini  bir  qolipda  ishlaydigan  robotlarga  aylantirib  quyadi,  undagi  pedagogik 

mahoratning  shakllanishiga halaqit beradi.  Darsda ta'limning aniq  maqsadi  belgilanishi  muhim. 

Ta'lim  maqsadlarini aniq  belgilash dars strategiyalarini rivojlantirish, kashf etish imkoniyatini 

beradi.  Bu  esa  talabalarni    belgilangan  maqsad  asosida  tarbiyalashga  katta  imkoniyat  yaratadi. 

Bu faqat talabalar uchungina ham emas, balki shu sohaga qiziquvchi  manfaatdor kishilar uchun 

ham imkoniyatdir (raxbar,  dekanlar, ota - onalar, talabalar va hokazo). 

Chunki aynan shu qiziquvchilar ta'lim sohasiga o`z e'tirozlarini aytadilar. O`qituvchilarni 

bilimsizlikda, o`z manfaatini ko`zlashda, liberallikda, baholashdagi sub'ektivlikda ayblaydilar. 

Ularning  ayblovlarini  ko`pincha  o`qituvchi  tan  olgisi  kelmaydi.  Shunda  o`qituvchi  uni 

ayblovchi ota-onaning urniga o`zini qo`yib ko`rsa kamchiligi yaqqol ko`zga tashlanadi. 

Masalan,  o`qituvchi  o`quvchiga  ertagacha  kontinentlarni  o`rganib  kelish    topshirig`i-ni 

bergan.  Ota-onadan  o`quvchi  yordam  so`raganda  ular  topshiriq  nima  haqidaligini  

tushunmaydilar: 

Ya'ni    kontinentlar  nomini  aytish  kerakmi?  Yoki  ularning  nomini    kattasidan  kichigiga 

qarab  tizimli izoxlash kerakmi? Kontur kartada belgilash kerakmi? Yoki  bizning Davlatimizga, 

nisbatan  yo`nalishini    belgilash  kerakmi?  Agar  ularning  nomini  keltirish  kerak  bo`lsa  qaysi  

ro`yxatdagi nomlardan  foydalanish kerak. Ba'zi  ro`yxatlar Yevropa va Osiyoni  bitta  kontinent 

deb  belgilaydi,    ba'zilarida  Avstraliyani  alohida belgilaydi,  ba'zilari esa Avstraliyani    Okeaniya 

kompleksiga  kiritadi.O`qituvchi  bergan    topshiriq  asosida  o`quvchi  darslikda    keltirilgan 

nomlardan foydalanish kerak. 

Boshida  hech  kim  o`quvchi  ham,  ota-ona  ham  buni    bilmagan.  Achinarlisi  shundaki, 

o`quvchi imtihongacha ham buni bila olmay, imtixonda  yomon baho olgan va qayta topshirish 

imkoniyatiga ham ega bo`lmagan. 

Yana  bir  misolga  diqqatingizni  qaratamiz.  Prezidentning  Oliy  Majlis  IX  sessiyasidagi 

nutqini o`rganib kelish topshirilgan. Talaba milliy modeldan aynan nimani o`rganishni bilmaydi 

va Prezidentning nutqini yodlab oladi. O`qituvchi esa  yozma ish oladi. Yozma ish talabiga ko`ra 

matndagi  tushirib  qoldirilgan  so`z  va  gaplarni    joyiga  qo`yib  grammatik  qoida  asosida  to`g`ri 

yozishi  kerak.Talaba  nutqni  biladi,  lekin  grammatik  qoida  asosida    vazifani  to`g`ri  bajara 

olmaydi. Natijada yana yomon baho. 

Xulosa  qilib  aytganda  o`qituvchi  dars  maqsadini  belgilaganda  uni  hamma  uchun 

tushunarli  va  aniq  qilib,  talabaga  nima  o`rgatiladi  va  u  qanday  ko`nikma  hosil  qilishini  ajratib 

ko`rsatish va natijani  mo`ljallashi lozim. 

---

 

33 

Ko`p hollarda natijani aniq mo`ljallay olmay belgilangan maqsad amalga oshmay qoladi. 

Ba'zida  esa  belgilangan maqsad vaqt  o`tishi bilan o`zgarib  qoladi.  Shuning uchun  ham  maqsad 

aniq, tushunarli qilib yozilishi kerak. 

Talabalar  xatti-harakati  maqsadini  to`g`ri  belgilash  darsdagi  o`qituvchi  -  o`quvchi, 

o`quvchi - o`qituvchi o`zaro alokalarining to`g`ri va samarali bo`lishiga yordam beradi. Darsda 

xatti-harakat  maqsadlarini  to`g`ri  belgilash,  unda  taqiqlangan  xatti-harakatlarni  tushuntirishni 

ham osonlashtiradi. 

Talabalar  xatti-harakati    maqsadlari  nafaqat  darslar,  balki  o`quv  rejalari  va  dasturlarini 

tuzishda  ham  asos  vazifasini  o`tashi  lozim.  Shuningdek,  xatti-harakat  maqsadlari  talaba 

o`rgangan ko`nikmalarni namoyish qilishida  ham aks etishi lozim.  

Ta'lim  maqsadlari  aniqlangach,  shu  maqsad  asosida  bajariladigan  ishlarni  aniqlash  va 

talabalar  qanday  yangi  ishlarni  bajarishlari,  ularning  xatti-harakati,  ko`nikma  va  malakalarida 

qanday o`zgarishlar bo`lishini aniq belgilab olish lozim. Har bir o`qituvchi yoki talaba maqsadni 

aniqlashda bunga etibor berishini va maqsadni oydinlashtirish  malakasini egallashi lozim. 

Xatti-harakat maqsadi dars rejasidagi markaziy nukta. O`qituvchi xatti-harakat maqsadini  

belgilar  ekan  ta'lim  jarayonida  u  nimaga  ega  bo`ladi,  talabaning  xulqida  qanday  sifatlar  paydo 

bo`ladi, sinf xonasida nimalar  bo`ladi – bularning hammasini aniqlashi lozim. Umumiy maqsad 

amalga oshganda talaba o`qituvchiga nimalarni  ko`rsatishi yoki bajara olishini namoyish  qiladi. 

O`qituvchi esa o`rganilganlar asosida xulosa chiqarishi va baholashi  zarur.   

Har qanday xatti-harakat  maqsadi uchta tarkibiy qismdan iborat bo`ladi.Bular: bajarilishi 

lozim  bo`lgan  xatti-harakat  shart-sharoitlari,  ularni  aniqlovchi  fe'llar  va  ularning  talaba  xatti-

harakatida bajarilishini aniqlash mezoni. Xatti-harakat maqsadi - dars rejasining markaziy qismi. 

Bu  o`rganilganlar  natijasining  tafsiloti  va  darsning  barcha  qismlarining  asosi  hisoblanadi. 

Shuningdek,  darsni  baholash  mezoni,  darsda  o`qituvchi  nimalarni  amalga  oshirishni 

mo`ljallashga ham yo`llanmadir. Maqsadsiz darsda nimalarni amalga oshirishni  aniqlash qiyin .               

Xatti-harakat  maqsadini  belgilash  uchun  darsda  o`rganilishi  lozim  bo`lgan  materialning 

o`ziga  xos  xususiyatini  tushunish  va  shu  asosda  ish  ko`rish  lozim.  Xatti-harakat  maqsadining 

tarkibiy qismlarini alohida ko`rib chikamiz.  

1.  Shart-sharoit  bu  talaba  xatti-harakatida  jamlanishi  lozim  bo`lgan    sifatlarning 

shakllanishi  uchun  talabaga  beriladigan  material,  imkoniyat,  rahbarlik  yo`llari  va  boshqalar. 

Talaba  o`zlashtirishi  lozim  bo`lgan  xatti-harakatlar  shart-sharoitlar  doirasida  tushunarli  bo`lishi 

va  natijada  namoyish  etilishi  kerak.Shart  oddiy  topshiriqlardan  iborat  ham  bo`lishi  mumkin. 

Masalan:  talabaga  biror  -  bir  narsani  qilish  uchun  og`zaki  yoki    yozma  topshiriq  beriladi.  Bu 

shartni bajarish uchun sharoit ham yaratiladi, ya'ni karta, nomerlar, karra jadvali, badiiy material 

yoki shu shartni bajarishga oid qanday materiallar zarur bo`lsa ular beriladi. 

---

 

34 

E'tibor  bergan  bo`lsangiz  yuqorida  talabalarning  harakat  bajarish  uchun  namuna  

berilmaydi  yoki  yo`llanma  ko`rsatilmaydi.  Maqsadni  bajarish  uchun  beriladigan  yo`llanma 

boshqa  muammo.  Bu  yerda  faqat  talaba  bajarishi  lozim  bo`lgan  xulqning  shart-sharoitlariga 

dikkat  qaratiladi holos. 

Har qanday xatti - harakatning samarasi undagi  shart - sharoitning to`g`ri aniqlanishiga 

bog`liq. 

2.Fe'llar.  Fe'llar  talabalarning  xatti  -  harakatida  yangiliklarni  shakllanishiga    sabab 

bo`ladigan  ta'sir so`zi. Biz talabalarga bilimlarini o`rgatamiz. O`rganilganlar asosida nimalarni 

tushunganlarini,  u  yoki  bu  masalaga  qanday  baho  berayotganlarini  bilmaymiz.  Chunki 

tushunchalarni  ko`rib  bo`lmaydi.  Faqat  ular  talabaning  ma'lum  bir  vaziyatda  u  yoki  bu 

topshiriqni  qanday  bajarganlarida  biror  masalani  baholayotganlarida  ko`rinadi.  Shuning  uchun 

ham fe'llar talaba  bajarishda  ko`zatishi, yozib berishi yoki bir narsani yaratishni ifoda etuvchi 

harakatlarini ifodalaydi. 

Bular  birgalikda  xatti  -  harakat  maqsadiga  asoslanadi.  Agar  maqsad  tushunarsiz, 

bajariladigan ishlar aniq belgilangan  bo`lmasa unda natija ham kutilgandek bo`lmaydi. 

Xatti-harakat  maqsadi  doim  natijani  ko`zda  tutilgan  holda  belgilashi  shart.  Toki  shu 

maqsad asosida talaba ma’lum bir ishlarni bajara oladigan bo`lsin. 

Dars  rejalari  va  maqsadni  o`rganish  markazida  xatti-harakatni  ifodalovchi  fellar  turadi. 

Fellar to`g`ri va o`z o`rnida qo`llansa talabalar xulqida ko`zga ko`rinarli o`zgarishlar bo`lishiga 

olib keladi.  

Quyidagi  fe'llarni  xatti-harakat  fe'llari  deb  baholash  maqsadga  muvofiq  emas:  bilmoq, 

o`rgatmoq,  tushunmoq,  baholamoq...  Xatti-harakat  fe'llari  talabaning  nima  qilishi  yoki  ishlab 

chiqarishini  aniq  ko`rsatishi  kerak.  Xatti-harakat  fe'llarini  belgilagan  o`qituvchi  uni  ta'limning 

oxirigacha  ham  unutmasligi  lozim.  Fellar  xatti  -  harakat  maqsadlarini  aniqlashga  ham  xizmat 

qiladi.  

Bunday fellarning bazilarini ko`rib o`tamiz: 

Qoidani qo`llang - Tahlil qilinayotgan vaziyat, obekt yoki holatning yechimini to`g`ri hal 

etish. 

Tasniflang – ma’lum mezonlar asosida vaziyat, obekt yoki so`zlarni alohida tasniflash. 

Tuzing  –  yozma  ravishda  ko`rsatilgan  manbaalar  asosida  ma’lum  bir  tarkibini 

shakllantirish. 

Quring  –  ma’lum  bir  shartlar  yoki  obektni  tasvirlovchi  model,  tuzilma  qilish  yoki  rasm 

chizish. 

Aniqlang  –  ma’lum  bir  vaziyat,  holat  yoki  ob'ektni  aniqlash.  Ma'lum  bir  tip  yoki 

kategoriyaga kiruvchi ob'ekt, vaziyat yoki so`zni tavsiflash.Tavsif uchun mezonlarni aniqlash. 

---

 

35 

Namoyish qiling – talaba zaruriy ashyolar yordamida biror harakatni namoyish qiladi. 

Tasvirlang – ma’lum bir vaziyatga oid obektga xos zaruriy kategoriyalarni aytish uchun 

uning o`ziga xos xususiyatlarini, o`ziga xos holatlarini tasvirlash. 

Diagramma  tuzing  –  ma’lum  bir  tashkilot  yoki    tarkibga  oid  sifatlarini  grafik  usulda 

tasvirlash. 

Farqlang – bir-biriga o`xshash javoblarni farqlash. 

Baholang  –  ma’lum  bir  sifat  mezonlari  asosida  obektlar  vaziyat,  insonlar  yoki  sharoitni 

tasniflash. Tasnif umumiy bo`lmasdan har biriga alohida bo`lishi lozim. 

Ajrating  –  ma’lum  bir  qoida  yoki  boshqa  javoblar  ichidan  to`g`risini  belgilash,  tagiga 

chizish yo`li bilan ajratish. 

Nomlang – mavjud narsa va hodisalarga nom berish. 

Fe'llarni  shunday  belgilash  lozimki,  u  aniq  xatti-harakatni  ifodalashga  xizmat  qilsin. 

Tajribadan  shu  narsa  ma'lumki,  o`qituvchilar  ko`pincha  cheklangan  mikdordagi  fe'llardan 

foydalanadilar.  Bu  esa  ularning  faoliyatidagi  ijodkorlik  imkoniyatini  ham  cheklab  qo`yadi. 

Shuning uchun ham o`qituvchilarda bir qancha fe'llarning ro`yxati bo`lmog`i lozim. Bu ro`yxat 

ko`pchilik  o`qituvchilar  tomonidan  qo`llansa  o`quvchilar  faoliyatini  kengroq  tashkil  etish 

imkoniyatini beradi, pedagogik faoliyatning samaradorligini ta'minlaydi.