Yangi o’zbekistonning umidli yoshlari” 1(3)-son

БОЛАЛАРГА ХОС МАТНЛАРДА БОЛАЛАР РУҲИЯТИНИНГ 
ИФОДАЛАНИШИ 
Юлдашева Дилафруз, доцент, 
Жабборова Маърифат, ўқитувчи, 
Хомидова Зилола, магистр, 
Мадаминова Нодира, магистр, 
Фарғона давлат университети 
Аннотация
: Мазкур мақолада болаларга хос матнларга хос гностик 
ҳиссиёт, идрокнинг ифодаланиши ҳақида фикр юритилган. 
Калит сўзлар:
матн, идрок, гностик ҳиссиёт, руҳият. 
Болаларнинг эмоционал мулоқотга ташналиги, уларнинг оламни ўзига хос 
тарзда, жўшқин эмоциялар, ҳиссиётларига кўра, идрок этишида кўринади. Бола 
ҳиссиётларга таяниб, фаоллашади, маълумот қидиради, дуч келган ҳар 
нарсанинг аҳамиятини билишга интилади, янги нарса ва ҳодисаларга қандай 
муносабатда бўлиш кераклигини аниқлашни хоҳлайди. Айни шу вазиятни 
ҳикояларда акс эттира олган ёзувчи бадиий матнни бола томонидан идрок 
этилишига эришади, яъни матн яратувчининг моҳияти тил бирликлари ортида 
яширинган психологик ҳолатларни матннинг лингвистик хусусиятлари билан 
уйғунликда ифодалашида кўринади. Ҳикоя матнларидаги болаларга хос руҳий 
ҳолат ифодаси, К.Д.Ушинский[1] таъбири билан айтганда: “Қалбни 
тарбиялайди, ақлни тарбиялайди, фикрлар тузишни шакллантиради, бола психик 
қиёфасининг энг нозик қирраларига чидам билан ишлов беришга кўмаклашади.”
Мулоқотда эмоцияни юзага чиқарувчи воситалар реципиент ҳолатига кўра 
белгиланса, матнда ифода воситалари муаллиф мақсадига хизмат қилади.
 
Болалар 
ҳикояларида 
эмоционаллик, 
психология 
китобларида 
таъкидланганидай[2],
 
аффект (кучли, лекин қисқа муддатли эмоционал 
реакциялар), ҳиссиёт (узоқ ва турғун эмоционал муносабат), кайфият ва стресс 
(кучли руҳий зарба) тарзида ифодаланади.
Болаларнинг руҳиятида аффект – қисқа муддатли эмоционал реакция, кучли 
руҳий зарба – стресс ҳолатига келиши мумкин. Масалан: 
Ҳамма қувнаб-қувнаб 
боради-ю, аммо Алишер негадир онасига тихирлик қилади. Йиғлай деса,