Янги даврда ғазал жанрининг тарақҚиёт тамойиллари

 
37 
Shoir diliga qilma havas, but esa 
bag‘ring,
Shoir yuragin doimo vayron 
yozajakman. 
Uchinchisi, ―doimo vayron‖ yurakka ―ul sho‗xi badxu‖dan yetgan alam yuki 
va uning natijasi: 
Soldi dilima qancha alam ul 
sho‘xi badxo‘,
Bilmamki, oxir qay biri qurbon 
yozajakman.
To‗rtinchisi, ―samovot eli‖ va ular orasidan eng yorqinini sharaflash: 
Osmon elining turfa-tuman yulduzi 
ko‘pdir, 
Xo‘bdur barisi, ravshani - cho‘lpon 
yozajakman. 
Bu bayt ramziy ma‘noga ega. Shuning uchun uni har kim har xil mazmunda 
tushunishi va talqin qilishi mumkin. ―Ravshani-cho‗lpon‖ birovlar uchun go‗zal 
ma‘shuqa bo‗lsa, yana birovlar uchun eng aziz bir insonni eslatadi. Bizningcha esa, 
shoir zahmatkash va ulug‗ elini nazarda tutgan. 
Beshinchisi, she‘rni tushunmaslik va go‗zallikka johilona munosabatdir: 
Sen she’rga qo‘ling cho‘zmagil ey, 
johili nokas,
Bo‘lsangda xudo nomingni shayton 
yozajakman.
Oltinchisi, el-yurtning iqbol va istiqbolini orzu qilish:
Boshingga agar qo‘nsa bu kun sharpai 
iqbol,
Poyingga elim bosh urib qur’on 
yozajakman. 
Bu baytning birinchi misrasi she‘riyat imkoniyatlaridan mohirona 

---

 
38 
foydalanish bilan bir qatorda shoirlik jur‘atini ham aks ettiradi. Tasavvur qiling, 
hamma xalqning baxt-iqboli, erk va ozodligi haqida bong urib yurgan bir zamonda, 
«ey, elim, boshingga hali sharpai iqbol ham qo‗ngani yo‗q. Agar shu kun senga 
nasib aylasa, poyingga bosh urib, hatto ilohiy so‗zlar biturmen» deyish oddiy ish 
emas edi. Keyingi baytda esa so‗z o‗yini tarzida bo‗lsa hamki, qullik va erkinlikka 
ishora etilgan.
Quldir demangiz garchi nomi 
Abdullo erurman,
Rasul ham emas, yo‘q hali unvon 
yozajakman
. 
Sirtdan qaralganda, qayd etilgan ma‘nolar mantiqan tarqoq, bir-biriga 
bog‗lanmaydiganga o‗xshab ko‗rinadi. Aslida esa, shoir ularni «yozajakman» 
radifi vositasida yagona maqsad atrofida birlashtiradi. 
Abdulla Oripovning g‗azal yozishdagi yutuklaridan bahs yuritganda, uning 
har bir g‗azalida eng avvalo, yangi kayfiyat, ruhiy holat butunlay yangi haqiqat 
topishini alohida qayd etish lozim. Shuningdek, Abdulla Oripov g‗azallarida yana 
bir xususiyat mavjudki, buni ham munosib baholash kerak. Bu xususiyat esa, juda 
chuqur, falsafiy, ijtimoiy ma‘nolarni aks ettiruvchi baytlarning g‗azal tarkibidan 
o‗rin egallashidir. Shoirning «Ketmoqdaman» deb nomlangan g‗azali mohiyat 
e‘tibori bilan vidolashuv qo‗shig‗iga o‗xshaydi. Lirik qahramon dunyoning hamma 
siru sinoatini tushungan, barchasining besamarligini anglagan oshiq - mutafakkir 
qiyofasida gavdalanadi: 
Na ishonchu na quvonchu, na ko‘nguldin 
ochma gap,
Barchasidin ushbu kun yo‘qdur samar 
ketmoqdaman.
G‗azalning oxirgi baytida bu lirik qahramonning fikr va mushohada quvvati 
o‗z taqdirini hamda alohida inson qismatini dunyo miqyosida qanday qimmatga 
ega ekanligini baholashda yana ham bo‗rtib ko‗rinadi: 
Kelmagimdan dedilarki, bu 

---