|
6 variant
1.Uyxo’jaliklariishlabchiqarishuchunzarurbo’lganbarchaiqtisodiyresurslarniresurslarbozorigaetkazibberadilar, korxonalaresaburesurslarnisotibolibturlixilmahsulotlarga, xizmatlargaaylantiradilar, so’ngraesaularnitayyormahsulotlarvaxizmatlarbozorigaetkazibberadilar. Aynipaytda “resurslar - tovarlarvaxizmatlar” oqimigaqaramaqarshiyo’nalishda “daromadlar-xarajatlar”ning ham doiraviyoqimiamalgaoshiriladi. Ya’ni, uyxo’jaliklario’zlarietkazibberganiqtisodiyresurslarevazigadaromadoladihamdaularnitovarlarvaxizmatlariste’molqilishuchunsarflaydilaryokiaksinchakorxonalarresurslaruchunsarf-xarajatlarqiladilarhamdatayyormahsulotlarnisotishevazigadaromadoladilar.
2. Pul – iqtisodiyotsub’ektlarimulkiningbirturibo’lib, mulkningboshqaturlaridanikkixususiyatigako’rafarqqilad: birinchidan, pulyuqorilikvidliliklar, ya’niqisqamuddatda, sezilarsizsarf -xarajatlarbilanboshqabuyumgaayirboshlanishqobiliyatigaega; ikkinchidan, baholaro’zgarmasbo’lgansharoitdapulyokihechqandaydaromadkeltirmaydi, yokiuningdaromadliligidarajasiboshqamulkturlarinikidananchakam. Shunga qaramasdankishilarnimauchunmulksifatidapulgaegalikqilishga harakat qiladilar? Bu savolgajavobnipulningfunktsiyalaridantopamiz. Odatdapulninguchasosiyfunksiyasimavjud deb qaraladi. 1. To’lovvositasi (almashinuvvositasi); 2. Qiymato’lchovivositasi.3.Jamg’arish (boylikto’plash) vositasi
Pulningyuqorilikvidliligivaqiymatnisaqlabturishixususiyatlarbarchaturdagito’lovvositalaridabirxilemas. Naqdpullarvamuddatsizdepozitlarninglikvidliligidjarajasimuddatlidepozitlargayokiveksellargaqaragandayuqoriroq. Shu sabablipulmassasilikvidlilikdarajasiningpasayibborishitamoyiligaasoslanganagregatlargabo’linadi. Rivojlanganmamlakatlardapulmassasinianiqlashda - M1; M2; M3; M4 deb belgilanadiganpulagregatlaridanfoydalaniladi. Pulagregatlariningtarkibivamiqdoriturlimamlakatlardao’zarofarqqilishmumkin. Quyidaumumlashtiribolinganpulagregatlaritarkibinikeltiramiz:M0- bank tizimidantashqaridaginaqdpullarvatijoratbanklariningMarkaziybankdagirezervlari; M1 = M0 + muddatsizdepozitlar, yo’lcheklarivaboshqalar; M2 =M1 + (miqdorivamuddaticheklangan) muddatlidepozitlarvaboshqalar ; M3 = M2+(miqdorivamuddaticheklanmagan) muddatlidepozitlarvaboshqalar”* Makroiqtisodiytahlilda M1 va M2 pulagregatlariengko’pfoydalaniladi. Pulagregatlariningdinamikasiturlisabablargabog’liq. Masalan, daromadlarningoshishinatijasida M1ga talab tezroqo’ssa, foizstavkasiningo’sishinatijasida M2 va M3ga talab M1ga nisbatantezroqo’sadi.
3.Iqtisodiydavrmilliyxo’jaliklarnotekisrivojlanishivaumumaniqtisodiyjarayonniifodaetuvchiiqtisodiyfaollikniqatorbirbiribilanketmaketalmashadiganbosqichlarinio’zichigaoladi. Oxiroqibatdadavriylikorqaliiqtisodiyo’sishnamoyonbo’ladi, yoki harakat doiraviyemas, vaziyatninguzoqmuddatlikabi, o’rtamuddatlitebranishlariniaksettirib spiral bo’yichabo’ladi.Davriylik - tizimningdavrlaryordamidao’zharakatiniamalgaoshirishxususiyatiIqtisodiydavrningharakatidaketma-ketbo’ladiganto’rttabosqichkuzatiladi: 1. Inqiroz – buishlabchiqarishnipasayishivato’xtabqolishiniyuzagakeltiruvchiiqtisodiyotdagimuvozanatnibuzilishi. 2. Tanazzul – tovarlarortiqchaligimuayyanvaqtdavomidaasta-sekinsarflanadigandavr (birqismi past narxlarda, birqismibuziladi). Tovarlarnisotishqaytatiklanadi, narxlarnipasayishito’xtaydi. Ishlabchiqarishhajmibirmunchako’payadi, biroqsavdosustbo’ladi. Shuninguchunkapitalsanoatvasavdodao’zqo’llanilishinitopmaydi, bankdasaqlanadivapultaklifiniko’paytiradihamdassudafoizinime’yorinipasaytiradi. 3. Jonlanish – sanoatishlabchiqarishininginqirozdanoldingihajminiqaytatiklashdavribo’lib, budavrdavomidanarxlar, foyda, ishhaqiko’tariladi, uningoqibatidaishlabchiqarishvabandlikdarajasiasta-sekinto’liqbandlikkavaquvvatlarningto’liqyuklashgaqadar, ya’nicho’qqigachaoshibboradi 4. Cho’qqi – ishlabchiqarishquvvatlarito’liqyuklanganligi, yuqoribandlik, narxlar, ishhaqivafoizningjudayuqoridarajasibilanifodalanadi.Iqtisodiyrivojlanishningengyuqoridarajasigaerishilganbosqichbo’lib, u «cho’qqi» deb yuritiladi. IqtisodiydavrlarniyuzagakelishsabablariIqtisodiytebranishlarningasosiysababisifatidaiqtisodchilaruchomilniko’rsatadi. Birinchiguruholimlariqtisodiytebranishlarningasosiysababitexnikavatexnologiyalardaro’yberadigano’zgarishlar deb hisoblaydilar. Ularningfikricha fan-texnikayutuqlariniqo’llashnatijasidaiqtisodiyotdao’sishro’yberadi. Masalanavtomobilningyaratilishiyoqilg’isanoati, neftqazibchiqarish, ximiya, yo’lqurilishimateriallarisanoatlariningjadalrivojlanishigasababbo’ldi. Yangitexnologiyalarishlabchiqarishunumdorliginibirnechabaravaroshirish, ilgarifoydalanilmaganresurslarniishgatushirishimkoniniberadi. Texnikvatexnologikyangiliklardoim ham yaratilavermasligiiqtisodiyotdagitebranishlargasababbo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
