Yakuniy tovarlar va xizmrtlarni ishlab chiqarishda sarflangan oraliq tovarlar va xizmatlar bahosi yaimga qoʻshilmaydi

8variant
1.Yalpi ichkimahsulot – bumuayyandavrmobaynida (biryil) kimtomonidanyaratilishidanqatiynazarmamlakathududidayaratilganbarchayakuniytovarvaxizmatlarningbozorqiymatidir. YaIM - bubiror-birmamlakatxududidajoylashgankorxonavatashkilotlardaishlabchirarilgantovarvaxizmatlarningumumiyyiuindisidaniboratdir. Yalpiichkimahsulot 3 xilusulasosidaaniqlanadi ; 1)Ishlabchiqarishusuli – bundayalpiichkimahsulotbarchaqo’shilganqiymatlaryig’indisisifatidaaniqlanadi. Yalpiichkimahsulot = ∑ QQ 2) Xarajatlarusuli – bundayakuniyiste’molchilarningxarajatlariyig’indisisifatidaaniqlanadi. Yalpiichkimahsulot = C + I + G + Xn Bu erda S – shaxsiyiste’molxarajatlari; I– investitsiyaxarajatlariya’nixususiyichkiinvestitsiyalar ; G – davlatxarajatlariya’nitovarvaxizmatlarnindavlatxaridi ; Xn – chetelliklarningxarajatlari, ya’nisofeksport; 3 ) Daromadlarusuli – bundayalpiichkimahsulotbarchayakuniyiste’molchilarningdaromadlariyig’indisisifatidaaniqlanadi. Shu bilanbirgayalpiichkimahsulottarkibigabiznesgaegrisoliqlarvaamortizatsiya ham kiritiladi.
2. Davlatishtirokimavjudbo’lmaganyopiqiqtisodiyotdayalpi talab vayalpitaklifningo’zarotengbo’lishifirmalarniningyalpisotuvi, yokiyalpiishlabchiqarishihajmiuyxo’jaliklariningyalpidaromadlari, yokiyalpidaromadlarigatengbo’lishishaklidanamoyonbo’ladi. Bu ko’rsatkichlaro’rtasidagitenglikningbuzilishiishlabchiqarishningpasayishi, inflyatsiyavaishsizlikdarajalariningko’tarilibketishigasababbo’ladi.
3. yalpi talab — uyxo’jaliklari, korxonalar, xukumatvachetellikxaridorlarningnarxlarningma’lumdarajasidaiqtisodiyotdaishlabchiqarilganyakuniytovarlarvaxizmatlarningumumiyhajmigabo’lgantalabidir.yokiboshqachaqilibaytgandaumumiy talab iqtisodiyotdaishlabchiqarilganyakuniytovarlarvaxizmatlarnisotibolishgaqilinganumumiyharajatlaryig’indisidir.

9variant
1. YaIMnihisoblashusullariAsosiymakroiqtisodiyko’rsatkichlardanbiribu - yalpiichkimahsulotdir. Yalpiichkimahsulot – bumuayyandavrmobaynida (biryil) kimtomonidanyaratilishidanqatiynazarmamlakathududidayaratilganbarchayakuniytovarvaxizmatlarningbozorqiymatidir.YaIM - bubiror-birmamlakatxududidajoylashgankorxonavatashkilotlardaishlabchirarilgantovarvaxizmatlarningumumiyyiuindisidaniboratdir. Yalpiichkimahsulotniusulasosidaaniqlanash ; 1)Ishlabchiqarishusuli – bundayalpiichkimahsulotbarchaqo’shilganqiymatlaryig’indisisifatidaaniqlanadi. Yalpiichkimahsulot = ∑ QQ
2. Keynschlarmaktabinamoyondalaribundaynomutanosiblikningsababito’liqbandliksharoitidatalabninghaddanziyodbo’lishida deb bilishadi. Shu sababliularishlabchiqarishquvvatlaridanfoydalanishdarajasi past bo’lsabyudjettaqchilligivaqo’shimchapulchiqarishyo’libilanxaridqobiliyatini, boshqachaaytgandayalpitalabniko’paytirishinflyatsiyagaolibkelmaydi deb hisoblashishadi. Neoklassikyondoshuvtarafdorlariinflyatsiyaningmanbaiishlabchiqarishninghaddanziyodo’sishida, ishlabchiqarishxarajatlariningko’payishida deb bilishadi. Demakkeynschilarinflyatsiyaga talab tomonidan, neoklassiklaresatakliftomonidanyondoshishadi. Agariqtisodiyotdatovarlarvaxizmatlarmassasiyalpitalabganisbatansekinroqo’ssa, yokiyalpi talab ko’payganiholdao’zgarmasdantursa, bunomutanosibliknarxlardarajasiningko’tarilishiorqalibartarafetiladi. Oqibatdapulbirliginingxaridqobiliyatipasayadivamilliyiqtisodiyotningqo’shimchapulmassasigaehtiyojipaydobo’ladi. Inflyatsiyanafaqatpulmuomalasiningizdanchiqishi, balkibutuntakrorishlabchiqarishmexanizminingkasali, makroiqtisodiybuzilishlarnatijasidir.
3.Ishchi kuchiyokiiqtisodiyfaolaholidegandamehnatgalayoqatliyoshdagiishlayotganvaishsizyurganaholiningumumiysonitushuniladiIshsizlar – bu, ishchikuchiningbirqismibo’lib, ijtimoiyishlabchiqarishda band bo’lmagan, lekinishlashnixohlovchivafaolishqidirayotganaholidir.Ishsizlikdarajasi deb ishsizlarniishchikuchisoniganisbatiga (% hisobida) aytiladivauniquyidagi formula bilananiqlashmumkin: Ishsizlikdarajasi = (ishsizlarsoni / ishchikuchisoni)x100. Friktsionishsizlik. Ungaishqidirayotganyokiyaqinvaqtlarichidaishbilanta’minlanishnikutayotganishchikuchikiradi. Ishsizlikningbuturiasosanishyokiturarjoylarnio’zgartirish, o’quvyurtlarinitugatishvashuningdek, boshqasabablardankelibchiqadi. U doimomavjudbo’lib, ma’lumbirdarajadakeraklihisoblanadi. Toʻlabandlikamaldamehnatgaqobiliyatliaholining 90 — 92 % band boʻlishininazardatutadi
10variant
1.YaIMnihisoblashusullariAsosiymakroiqtisodiyko’rsatkichlardanbiribu - yalpiichkimahsulotdir. Yalpiichkimahsulot – bumuayyandavrmobaynida (biryil) kimtomonidanyaratilishidanqatiynazarmamlakathududidayaratilganbarchayakuniytovarvaxizmatlarningbozorqiymatidir.YaIM - bubiror-birmamlakatxududidajoylashgankorxonavatashkilotlardaishlabchirarilgantovarvaxizmatlarningumumiyyiuindisidaniboratdir. Yalpiichkimahsulotniusulasosidaaniqlanash ;Xarajatlarusuli – bundayakuniyiste’molchilarningxarajatlariyig’indisisifatidaaniqlanadi. Yalpiichkimahsulot = C + I + G + Xn Bu erda S – shaxsiyiste’molxarajatlari; I– investitsiyaxarajatlariya’nixususiyichkiinvestitsiyalar ; G – davlatxarajatlariya’nitovarvaxizmatlarnindavlatxaridi ; Xn – chetelliklarningxarajatlari, ya’nisofeksport;
2.Odatdainflyatsiyaniikkixilga talab inflyatsiyasivataklifinflyatsiyasigaajratiladi. Talab inflyatsiyasi - buiqtisodiyotda talab keskinoshibketishivauniishlabchiqarishning real hajmibilanqondirishmumkinbo’lmayqolgansharoitlardakelibchiqadi. Ya’ni, to’liqbandlilikkayaqinsharoitdaiqtisodiyotningishlabchiqarishimkoniyatlario’sibborayotganyalpitalabniqondirolmaydi. Ortiqcha talab esa real tovarlarnarxiningko’payishigaiqtisodiybosimberadiva talab inflyatsiyasikelibchiqadi. Yoki, oddiyso’zlarbilanaytganda, «xaddanziyodpullarhaddankamtovarlarniovlaydi». Talab inflyatsiyasinikeltiribchiqaruvchiasosiysabablaraholiningishbilanto’liqbandligivaishhaqiningoshibborishihisoblanadi. Demak, inflyatsiya talab, taklif, ishbilanbandlik, narx, ishlabchiqarishsur’atlarikabiko’pginaomillargabog’liq.
3. Uyxo’jaliklariningiste’molxarajatlari (bundanbuyoniste’moldeb yuritiladi), yalpi talab, yokiYaIMningyakuniyiste’molgako’ratarkibidaengkattaulushgaegabo’lgankomponentdir. Rivojlanganmamlakatlardaiste’molxarajatlarishaxsiytasarrufdagidaromadning 90 foizdanortiqqisminitashkiletadi. Shu tufayli ham iste’molxarajatlarigata’siretuvchiomillarni, uningo’zgarishqonuniyatlarinio’rganishmuhimahamiyatgaega. Uyxo’jaliklaritasarrufidagidaromadningiste’molqilinmasdanqolganqismiularningjamg’armalarinitashkiletadi. Klassikmaktabvakillarijamg’arishhajmifozstavkasiningfunktsiyasi de qarashsa J.M. Keynsuyxo’jaliklariningiste’molxarajatlarivajamg’arishlarihajminibelgilovchiasosiyomilularningishlabchiqarishdaishtiroketishdanolingandaromadlari deb hisoblaydi. Yanadaaniqlikkiritsakiste’molvajamg’arishhajminibelgilovchiasosiyomiluyxo’jaliklariningishlabtopgandaromadlari, olgantransfertto’lovlarivato’lagansoliqlaribilanbelgilanadigantasarrufidagidaromadi (DI – disposable income, yokiYd )ko’rsatkichidir. Iste’molbuixtiyordagidaromadningiste’molchitomonidanjoriydavrdagiehtiyojlariniqondirishuchunsarflaganqismibo’lib, u pirovardhamdaoraliqiste’molgaajratiladi. Oraliqiste’moldatovarvaxizmatlariste’moljarayonidato’liqyo’qbo’libketmaydi, pirovardiste’moldaesaulariste’moljarayonidato’liqishlatiladi. Jamg’arishesaiste’moldanfarqliravishdakelgusidagiehtiyojlarniqondirishuchunxizmatqiladivaixtiyordagidaromadningiste’moldankeyinqolganqisminiaksettiradi.