Yahudiylik mavzusidagi maqolalar Kategoriya Yahudiylar · Yahudiylik · Mazhablar Yahudiy falsafa Diniy matnlar Muqaddas shaharlar Muhim shaxslar Hayot tarzi Ravvin Sinagog Yahudiylik va boshqa dinlar

---

Yahudiylik

Yahudiylik

mavzusidagi maqolalar

Kategoriya

Yahudiylar · Yahudiylik · 

Mazhablar

Yahudiy falsafa

Diniy matnlar

Muqaddas shaharlar

Muhim shaxslar

Hayot tarzi

Ravvin

Sinagog

Yahudiylik va boshqa dinlar

Antisemitizm · 

Filosemitizm

 · 

Yeshiva

Xolokost

Iudaizm, iudaizm — asosan, yahudiylar

oʻrtasida tarqalgan eng qad. dinlardan

biri. Mil. av. 1ming yillik boshlarida

Quddus (Falastin)da vujudga kelgan.

Arabiston yarim orolningshimolida

koʻchib yurgan yahudiy qabilalari mil. av.

---

13-asrda Falastinni bosib oldilar va mil.

av. 10-asrda Isroil — Yaxudiya davlatini

tuzdilar. I. ana shu qabilalarning diniy urf-

odatlari va Falastin xalqparining ayrim

eʼtiqodlarini oʻzida mujassamlashtirgan.

I. nomi Yahudo (Iuda) kabilasining

nomidan olingan.

Dastlab I. koʻpxudolik (politeistik) dini

boʻlgan. Mil. av. 10—6-asrlarda I.

yakkaxudolik (monoteistik) dinga

aylangan. Olamni yaratuvchi xudo

Yaxvega eʼtiqod qilish, Yaxve va

yaxudiylar oʻrtasidagi ahs (shartnoma)ga

shak keltirmaslik, yahudiylar xudoning

mumtoz bandalari ekaniga, Muso

(Moisey) ning paygʻambarligiga va unga

---

ilohiy kitob Tavrot yuborilganligiga, narigi

dunyoga, mahdiy (messiya)ning

kelishiga, oxirat kuni barchaning tirili-

shiga, jannat va doʻzaxga,

gunohkorlarning jazolanishi va savob ish

qilganlarning ragʻbatlantirilishiga

ishonish I.ning asosiy aqidalaridir. I.

dinida xilmaxil ibodatlar, duolar, urf-

odatlar, roʻza tutish, .xatna qilish, oziq-

ovqat sohasidagi taqiklar, shanba kuni

hech qanday ish bilan shugʻullanmaslik,

diniy soliklar va yigʻimlar kabi talablar

juda qatʼiy qilib qoʻyilgan. I.ning asosiy

diniy kitoblari — Tavrot va Talmudsa

belgilangan bun-day koʻrsatmalar orqali

dindor yahudiylarning turmushi, axloqiy

va huquqiy hayoti nazorat ostiga olingan.

---

Fanda I.ning 4 bosqichi aniqlangan: eng

qadimiy I. (Bibliya davri), klassik I. (mil.

av. 536 — mil. 70-yillar), ravvinlar davri va

yangi davr I.i (modernistik I.). Eng

qadimiy I., dastlab Falastindagi ikki

davlat — Isroil va Yaxudiya davlatlari (mil.

av. 11 — 10-asrlar)ning , keyinroq ular

birlashgach, yagona yahudiy davlatining

dini boʻlgan. Bu davr Tavrot (Tora)da aks

etgan. Tadqiqotlarda aniqlanishicha,

uning tarkibiga kirgan matnlar ogʻza-ki

tarzda mil. av. 11—6-asr oʻrtasida

shakllangan. Mil. av. 5-asrda yozib

olingan. Bundan keyin I.ning klassik davri

boshlanadi. Mil. av. 586 y. yangi Bo-bil

podshosi Navuxodonosor 11 Yaxudi-yani

yakson qildi, salkam 30 ming yahudiyni

---

asirga oldi. 50 y. davom etgan "Bobil

asirligi" va undan keyingi davrlarda

minglab yahudiylar Falastinni tark etdilar.

"Kdsimgi axd" matnlarining asosiy qismi

ana shu davrda yozilgan. Mil. 70-y.

Quddus ibodatxonasining qulashi va

Talmudning yozilishi orasidagi vaqt

ravvinlar davridir. Yahudiy ruhoniylari

Tavrotni talqin va tavsif qilish jarayonida

vujudga kelgan Talmudning oxirgi tahriri

ikki variantda: Quddus Talmudi — 4-

asrda, Bobil Talmudi — 5-asrda eʼlon

qilindi.

7—17-asrlarda yahudiy ruhoniylari

(ravvinlar) diniy yozuvlar — Tavrot va

Talmudni targʻib qilishni davom ettirdilar.

---

Bu davrni aks ettirgan juda koʻp ravvin

adabiyoti vujudga kelgan. 18-asrdan diniy

talablarni davrga moslashtirish,

soddalashtirish va yengillashtirish

harakatlari avj oldi.

I.da qadim zamonlardan boshlab, xilma-

xil mazhablar va oqimlar vujudga kelgan,

ular oʻrtasida keskin kurash borgan. Mil.

av. 2-asrdan milodning 2-asrigacha

farisey, saddukey, yes-sey, qumronlar

jamoasi kabi oqimlar vujudga kelgan.

Ortodoksal I. bilan bu mazhablar

oʻrtasida kurash borgan. Milodning 1—2-

asrlarida ortodoksal I.ga muxolif boʻlgan

ayrim oqimlar (yahudiy-xristian

sektalari)ning borgan sayin I.dan

---

yiroklashib borishi jarayenida xristian dini

mustaqil din sifatida ajralib chiqqan

(qarang 

Xristianlik

).

I.ga eʼtiqod qiluvchilar 18 mln.ga yaqin,

ularning uchdan bir qismi AQSH dadir.

[1]

1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-

yil

Dunyo dinlaridan biri haqidagi ushbu

maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz

mumkin.

Manbalar

---

  Soʻnggi tahrir 1 yil avval PlanespotterA320 tomonidan amalga oshirildi  

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).

Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-

2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

"

https://uz.wikipedia.org/w/inde

x.php?

title=Yahudiylik&oldid=2069144

" 

dan olindi