Яхшиева М. Т. Монетар сиёсат назарияси: Ўқув қўлланма. –Т

2.2 Пулнингноминалистик ва давлат назариялари 
Пулнинг номиналистик назарияси металлистик назариядан фарқли 
ўлароқ, пулнинг металл билан алоқасини узиб ташлайди. Пул ички 
қийматдан маҳрум бўлган шартли белгилар сифатида кўриб чиқилади. 
Пулнинг товар табиати инкор этилади, унинг вужудга келиши эса одамлар 
ўртасида айирбошлашни таъминлаш мақсадида ёки давлатнинг қонун 
ҳужжатлари асосидаги келишув натижаси сифатида кўриб чиқилади. Шу 

---

34 
сабабли пулнинг давлат назарияси номиналистик назариясининг бир тури 
ҳисобланади.
Пулнинг номиналистик назарияси вужудга келиши учун тарихий шарт 
бўлиб олтин қуймасидан танга пулларга ўтиш хизмат қилди, бунда пул вазни 
бўйича эмас, балки номи бўйича қабул қилина бошланган. Пулнинг устига 
ёзиб қўйилган қийматини унинг ички қийматидан айириш имконияти 
пулнинг давлат томонидан муомалага чиқариладиган шартли белгилар 
эканлиги ҳақида ёлғон хулосаларнинг пайдо бўлиши учун имкон берди. 
Қоғоз пул бирликларининг пайдо бўлиши билан номиналистик пул назарияси 
тарафдорларининг сони ўса бошлади ва уларнинг таъсири кучайиб борди. 
Олтинни пул муомаласи соҳасидан сиқиб чиқариш ва уни қоғоз пулларга 
алмаштиришни тўхтатиш, шунингдек, нақдсиз ҳисоб-китоб шаклларининг 
жадал ривожланиши шунга олиб келдики, пулнинг номиналистик назарияси 
устунлик қила бошлади. 
Пулнинг номиналистик назарияси вужудга келиши ишлаб чиқаришнинг 
қулдорлик тузумига бориб тақалади. Пулнинг давлат назарияси пайдо 
бўлишига бевосита дастлаб қулдорлик тузуми, сўнгра феодал тузум 
мурожаат қилган танга пулларнинг бузилиши сабаб бўлди. Бундай амалиёт 
тарафдори бўлиб чиққан расмий идеологиянинг тасдиқлашича, пул давлат 
ҳокимияти томонидан яратиладиган бўлиб, у ўз ҳоҳиши бўйича пул 
бирлигининг харид қобилиятини ўзгартириши мумкин. Кейинчалик бу 
назария қоғоз пулларга ўтишни ёқлай бошлади. 
Пулнинг номиналистик назарияси ўзининг энг тўлиқ ривожини XVIII 
аср 
олимларининг 
асарларида 
топди. 
Номинализмнинг 
биринчи 
намояндалари инглиз Ж. Беркли ва Ж. Стюартлар бўлишган. Улар 
биринчидан, пул давлат томонидан яратилади, иккинчидан, уларнинг 
қиймати номинал билан ифодаланади, учинчидан, пулнинг моҳияти идеал 
нархлар масштабига киритилади, деб ҳисоблаганлар. Масалан, Ж. Стюарт 
пулни тенг бўлинган нархлар масштаби сифатида таърифлайди. Хусусан, Ж. 
Стюарт таклиф қилган «идеал пул бирлиги» концепциясига кўра, пул фақат 

---

35