Yadro, periferiya tushunchasi. Tilshunoslikda yadro, periferiya munosabatining tatbiq etilishi Reja


So‘z turkumlarida yadro-periferiya munosabati



Download 69,89 Kb.
bet3/4
Sana09.06.2022
Hajmi69,89 Kb.
#648390
1   2   3   4
Bog'liq
16-amaliy mashg'ulot. Yadro, periferiya tushunchasi. Tilshunoslikda yadro, periferiya munosabatining tatbiq etilishi-1

3.So‘z turkumlarida yadro-periferiya munosabati .Hozirgi o‘zbek tilidagi so‘z turkumlari paradigmasi, uning ko‘p asrlik taraqqiyoti natijasi o‘laroq, shuningdek, bugungi kunda til va nutqdagi faolligi va tutgan o‘rniga ko‘ra markazda (yadro) ot, fe’l va ularga tutash pozitsiyada tasviriy so‘zlar; undan keyingi sohada (sferada) sifat, son, ravish; undan keyingi sohada olmosh, keyingi sohada relyativ so‘zlar (ko‘makchi, bog‘lovchi, yuklama), undan keyingi sohani undovlar va modal so‘zlar shaklidagi lingvosferadan iborat ekanligini ko‘rsatish mumkin. Bu fikrni tafsilotlari bilan ifodalasak:
-So‘z turkumlari paradigmasi tarkibidagi so‘z turkumlari, ma’lumki, lingvistik tabiatiga va funksional xususiyatlariga ko‘ra bir xil emas. Ontogenetik qiymati, so‘z turkumlari tadriji va lisoniy ma’noni nutqqa transformatsiya qilinishida tutgan o‘rniga ko‘ra ham ularni bir xil baholab bo‘lmaydi.
- So‘z turkumlari paradigmasi a’zolari ichidan yadroviy turkumlarni ajratib olishda eng kuchli semantik, sintaktik pozitsiyalarga ega bo‘lgan so‘z turkumlarini – ot va fe’lni nazarda tutish kerak bo‘ladi. Chunki bu so‘z turkumlari turkiy tillarda, shu jumladan, o‘zbek tilida so‘z turkumlari geneologiyasining asosida turadi, ularning semantikasi va morfologik, sintaktik hamda yasalishga ko‘ra belgilari aniq va ravshan va to‘kis ifodalangan; shuningdek, ism va fe’l eng asosiy nutqiy komponentlar sifatida ham namoyon bo‘ladi.
-atomistik ta’limotning oddiy talablariga ko‘ra so‘z turkumlari paradigmasi sathidagi yadro birgina unsurdan iborat bo‘lishi kerak edi: ya’ni ot yoki fe’ldan. Ammo turkiy tillardagi ism-fe’l munosabatlarining alohida va o‘ziga xosligi so‘z turkumlari paradigmasi asosida ushbu ikki so‘z turkumlari yadroviy unsur sifatida yotishini isbotlaydi.
-boshqa so‘z turkumlari, tabiiyki, so‘z turkumlari paradigmasi ichida va umuman, lisoniy va nutqiy munosabatlarda ham ism va fe’l kabi mavqega ega emas va shuning uchun ular periferiyada o‘rnashadi;
- periferiyadagi joylashish ham bir tekis emas, chunki, ism-fe’lga xos bo‘lgan ba’zi belgilari ega bo‘lmagan tasviriy so‘zlar yadro sohasidan keyingi birinchi doiraga, sifat, son, olmosh - ikkinchi doiraga, yordamchi so‘z turkumlari hamda undov va modal so‘zlar undan keyingi doiralarga joylashadilar
- yadro (ism-fe’l) ega bo‘lgan xossalar (mustaqil kategorial ma’no, yasalish usul va qoliplari; morfologik belgilar: turlanish tuslanish; sintaktik vazifa) qay darajada mavjudligiga qarab so‘z turkumlari paradigmasi a’zolari markazdan chekkaga qarab joylashadi (5-chizmaga qarang).

Download 69,89 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish