Yadgarova mehriban abdullaevna

partiya hayotiga oid har bir masalada o‘z irodasi, hukmini boshqalarga 
majbur etib, har qanday muholifatchi qarashlarini, ularning tashuvchilarini 
mahv etib bordilar. Mamlakatda totalitar tuzum qaror topishi Ittifoq 
tarkibidagi respublikalar hayotiga ham daxl qilib, ularning butun inon – 
ixtiyorini markazga bog‘lab qo‘ydi. Sobiq O‘zbekiston SSR hayoti solnomasi 
misolida ham buning yorqin tarixiy dalolatini ko‘rish mumkin .
“Bosmachilik” harakatiga qarshi kurash buning debochasi bo‘lgan 
bo‘lsa, “o‘n sakkizlar guruhi”, “Inog‘omovchilik”, “Qosimovchilik” degan 
siyosiy ishlar harakatning navbatdagi qirg‘ini sifatida bo‘y ko‘rsatdi. 
Quloqlashtirish rejimi va undan so‘ngi “Buyuk terror” yillari mamlakatimiz 
tarixiga eng fojiali yillar bo‘lib kirdi. 1937-1938 yillarda go‘yo 
O‘zbekistonda bir qator aksil – inqilobiy tashkilotlar borligi to‘qib chiqarildi. 
Natijada Respublika rahbarlari Akmal Ikramov va Fayzulla Xo‘jayevlardan 

---

15
boshlangan qirg‘in partiya, sovet, xo‘jalik rahbarlari va harbiylarni o‘z 
domiga tortdi. Mamlakatning eng sara o‘g‘lonlari, Akmal Ikromov, Fayzulla 
Xo‘jayev, Ubaydulla Xo‘jayev, Munavvarqori Abdurashidxonov, Abdurauf 
Fitrat, Abdulla Qodiriy, Abdulhamid Cho‘lpon, Usmon Nosirlarni mahv etdi. 
Qatag‘on davlat eng yuqori lavozimidan to dehqonlargacha borib yetdi. Ho‘l 
- u – quruq barobar yondi. Jamiyatda hech qanday maqomga ega bo‘lmagan 
oddiy fuqarolar ham “xalq dushmani” sanalib qamaldi, otib yuborildi. 
Shaxsga sig‘inish yillarida shaxsan Stalinning ko‘rsatmasi asosida 
jazolar qattiqlashtirildi va jinoiy sud ishida shaxs huquqi kafolati yo‘q qilindi. 
Bu o‘z navbatida o‘zboshimchalikka va qonunsizlikka yo‘l ochib berdi. 
Aksariyat hollarda mahbuslar avval o‘ldirilib, so‘ng sud qilindi. Minglab 
kishilar sobiq ittifoqning uzoq o‘lkalariga surgun qilindi. Ular mehnatidan 
qullarcha foydalanildi. Jazo muddatini o‘tab bo‘lgan mahbuslar uylariga 
qaytib kelisholmasdi. Ittifoq korchalonlari uchun odam qadri hech narsa 
emasdi. Mahbuslarga yangi ayblar qo‘yib ularni yana surgun qilish ular 
uchun xamirdan qil sug‘urganday ish edi. O‘sha davr mamlakat bosh 
prokurori Vishinskiy, NKVD, OGPU, ichki ishlar komissarligi rahbarlari 
Yagoda, Yejov, Beriyalar qattol Stalin yaratgan qatl apparatini yurgizishga 
butun kuch-qudratini safarbar qilgan holda yaqindan yordam berdilar.
Urush tugagach oradan ko‘p o‘tmay sobiq ittifoqda yana bir yalpi qirg‘in 
bo‘lib o‘tdi. O‘tgan asr (XX asr)ning o‘ttizinchi – yillaridagi qatag‘on asosan