Ya. O. Ruzmetov

ta’mirlaiiayotgan 
yoki ishlab 
chiqarilayotgan detaldan iboratdir.
Ishlab chiqarish jarayonlari, ta’mirlash, yig'ish yoki sochish ishlari 
(operatsiya, perexod, proxod, ustanovka) 
kabi omillarga bogliq.
Operatsiya 
- ishlab chiqarish jarayonining bir qismi hisoblanib, ish 
joyining o ‘zgarmasligi, predmet va ish quroli bilan xarakterlanadi.
22

---

Operatsiya 
- bitta ish joyida bajarilib, unda bir ishchi yoki bir 
vaqtning o‘zida bitta yoki bir nechta mehnat predmetlari bilan giiruh 
bo"lib bir jarayonni olib borishlari miunkin.
ishlab 
chiqarishdagi operatsiyalar 
- texnologik, transportli va 
nazoratli boiishi mumkin.
Texnologik operatsiyaning ehegarasi deb -
ishchi yoki ishchilar- 
ning bir joydan ikkinchi ish joyiga o‘tishi, shuningdek mahsulotning 
boshqa joyga ko'chirilishiga aytiladi.
Ishlab chiqarish jarayonida operatsiyalar soni turlicha bo‘lishi 
mumkin: unda, mehnat sharoiti, mahsulotga ishlov berish qabul qilingan 
usul bo'yicha, mehnat quroli va uskunalarga bogiiq boiadi:
Zamonaviy ishlab chiqarish jarayonini qurishda, uni operatsiyalarga 
boiishdan oldin, uning vaqt va zamondagi holatini o‘rgamb, operatsiya­
ning rejaviy maqsadi talab etiladi. 
Operatsiya -
ishlab chiqarish reja- 
sining bajariluvchi va asosiy birligi hisobianadi.
Ishlab chiqarish operatsiyasida - texnik-iqtisodiy hisob-kitoblar 
qoiianiladi: masalan, ish vaqtini normallashtirish, narxlami belgilash, 
qurilma va uskunalar zaruriyatini hisoblash.
Perexod -
operatsiyaning bir qismi hisoblanib, detalga belgilangan 
bir uchastkada, bir xil ish qurol bilan va bir xil rejimda ishlov berishga 
aytiladi.
Yuqori da ko‘rsatilgan ко ‘ rsatkichlaming ixtiyoriy bittasi buzilganda 
yoki o‘zgarganda, bu perexodning oxiriga va ikkinchi perexodning 
boshlanishiga to‘xtaydi.
Detalga ishlov berishda kesish perexodi, operatsiyaning bir qismi 
hisoblanib, bir vaqtaing o‘zida bitta yoki bir nechta bir xil ishlaydigan 
kesuvchi instrumentlar, kesish rejimini o‘zgartirmagan holda, bir xil 
yuzalarni yoki qismlami qirqishga aytiladi.
Yig‘ish operatsiyasida perexod - yuzalaming uzluksiz ulanishini 
o'zgartirmagan holda va yig‘ish uskuna va anjomlarini qo'ilash jarayo- 
nidagi xarakteriga aytiladi,
23

---

Perexod bu - detal yoki yigilgan malisulotning ishlov berish jara- 
yonidagi eng oddiy element! hisoblanadi.
Proxod - perexodning bir xil takrorlanuvchi qismiga aytiladi.
Masalan: Strogalniy (yonuvchi) stanok yordaraida detaini ikki 
o’tishda - ikki qisqa ynish yoki naplavka ishida metallni bir yoki ikki 
qaw at naplavka qilishga aytiladi:
- Naplavka o ‘yilgan, yedirilgan. ishqalangan detallami maxsus pay- 
vandlash yordamida to‘ldirishga aytiladi.
Proxod - o'zgarmas holat bo‘lib, unda detal yuzasi va unga ishlov 
beruvchi instrument (rezets) o‘zgarmas holatda harakatlanadi, shuning- 
dek uskunaning ish rejimi o‘zgarmas bo‘ladi.
Usui 
- perexodning bir qismi hisoblanib. unda bir nechta ketma-ket 
qatorlashgan ish harakatlari mavjud.
Masalan: yig‘ish jarayoni paytida “usul” “boltni teshikga o‘matish” 
ikki harakatdan iborat bo'ladi: 1. “boltni olish” va 2. “boltni teshikka 
o ‘matish”:
Usul (qabul) - murakkab va oddiyga bo‘linadi:
Oddiy usul - bir nechta harakatlardan tashkil topgan boiib, biror bir 
jismni olish. ko‘chirish yoki boshqa joyga olib quyish harakatlari 
sanaladi.
Murakkab usul esa - bir nechta oddiy usullardan tashkil topgan 
bo'ladi.