Ya. O. Ruzmetov

"r tdam 
(4.5)
Asosiy (texnologik) vaqt 
ta
ish buyumlariga bevosita ta’sir o*tkazish 
vaqti, buyumlaming oichov, shakl, bir-biriga bog‘langan joylarga 
o'zgartirish maqsadida asosiy (texnologik) vaqtga 
a
bo’ysundirilgan. U 
mashina vaqti boiishi mumkin (odam bu ishga qo‘l urmagan) yoki
80

---

mashina va qo‘1 bilan (masalan, buyumlarga turli elektro va pnevmo 
asboblar yordamida ishlov berilishi) yoki faqat qo‘l mehnati (tugunlar va 
to‘plam yig‘ilganda mexanik asboblaridan foydalanmaydilar).
Ko‘makchi vaqt f* deb atalgan vaqt, masalan chala tayyor buyum­
larga tokar yoki frezer uskunalarda ishlov berilganda, Ko‘makchi vaqt 
buyumlami yoki uskunalami o'matish yoki joyiga qaytarib olish 
vaqtidan iborat, bundan tashqari, uskuna qismlarining ko‘chishi, 
uskunani ishlash va o‘chirish vaqti, ishlov berilgan jarayonida o ‘lchovni 
amalga oshirish va hokazo. Ko‘makchi vaqt, texnologik vaqtga o‘xshab, 
mashina, q o i mehnati, mashina va q o i mehnati birgaligida amalga 
oshirilishi mumkin (masalan, chala tayyor buyumlar yukini tepaga 
ko‘taradigan mashina yordamida o ‘matilishi va joyiga qaytarilishi).
Ish joyiga xizmat ko‘rsatish vaqti 
tx,
tashkiliy vaqt 
tUsh
va texnik 
t,ex
xizmatidan iboratdir. Donalik vaqtiga bundan tashqari, dam olish vaqti 
ham kiritiladi.
Texnik xizmatiga sarflangan vaqt, asosiy vaqt bilan bog‘liq bo‘lib 
foiz bilan aniqlanadi. Tashkiliy xizmat ko‘rsatish va dam olish uchun 
ajratilgan vaqt amaliy vaqtdan foizlar bilan aniqlanadi.
Ayrim ommaviy va yirik seriyali mahsulot chiqaradigan korxonalar 
uchun donalik vaqt ushbu formula bilan sanab chiqilishi mumkin:
г'г 
a
1
::