Xxvii bob. Nafosaò Òarbiyasi badiiy did va go‘zallikka muhabbatni tarbiyalash

Savol va topshiriqlar
1. Huquqiy tarbiya nima?
2. Huquqiy tarbiyaning maqsad va vazifalarini ochib bering.
3. Nima uchun yoshlar huquqiy savodxon bo‘lishi kerak?
4. „Huquqshunoslik“, „Inson huquqlari“, „Huquqiy tarbiya uslu-
biyati“ mazmunini ochib bering.
5. Huquqiy tarbiyani amalga oshirish imkoniyatlarini tavsiflang.

---

408
  
XXXII BOB.
  EKOLOGIK ÒARBIYA
EKOLOGIYA VA UNING TABIIY
QONUNIYATLARI HAQIDA
Bugungi kunda insoniyatni xavf ostida qoldirayotgan hodisa-
lardan biri ekologik vaziyat hisoblanadi. Jamiyatning atrof-muhit
bilan o‘zaro buzilgan aloqasi keng jamoatchilik o‘rtasida katta
tashvish uyg‘otmoqda. Insonning tabiiy boyliklardan haddan
tashqari ortiq foydalanishi oqibatida sayyoramizning qiyofasi
o‘zgarib bormoqda. Yashil o‘rmonlar siyraklashib, o‘simlik va
hayvonot turlari kamaymoqda,  foydali qazilmalar tugab bormoqda.
Suv havzalari va atmosfera havosining ifloslanishi, chiqindi
moddalarning ortib borishi natijasida aholini oziq-ovqat bilan
ta’minlash, elektr energiya va chuchuk suv muammolari borgan
sari murakkablashmoqda. Oqibatda, million-million yillar davomida
turg‘un bo‘lgan tabiiy holatga putur yetmoqda.
Òabiatning ekologik barqarorligi, turg‘unligi va uning tabiiy
qonunlarning buzilishiga insonda ekologik bilimlarning yetishmasligi,
tabiatning kelajakdagi ekologik holati qanday bo‘lishini oldindan
ko‘ra bilmasligi sabab bo‘lmoqda.
Ekologik bilim — bu tirik tabiatning tuzilishi,  rivojlanishi,
o‘zgarishi, yer yuzidagi tirik jonzotlarning holati,  ularning bir-
birlari va atrof-muhit o‘rtasida bo‘lib turadigan munosabatlarni,
tabiiy boyliklarning son va sifatini, hajmini, xillarini hamda ularni
saqlash va tejamkorlik bilan foydalanish yo‘llarini o‘zlashtirishdan
iboratdir.
Inson tabiatga, o‘zini o‘rab olgan muhitga nisbatan o‘z muno-
sabatini o‘zgartirishi, tabiat qonunlarini bilishi, o‘rganishi va ular
asosida o‘z hayotini rivojlantirishi shart. Òabiat qonunlariga mos
keladigan hayot yo‘llarini ishlab chiqish kerak. Aks holda inson va
jamiyat katta tabiiy ofatlarning kelib chiqishiga sababchi bo‘ladi va
shu ofatlardan halok bo‘ladi.
Bir necha million yillar davomida bunyod bo‘lgan koinotning
tabiiy ko‘rinishi keyingi 10 — 15 yil ichida juda og‘ir holatga tushdi.
Havo buzildi, ifloslandi. Jumladan, tuproq zaharli moddalar bois
„jarohatlandi“, suvlar turli moddalar bilan ifloslandi va hokazo.
Bu holatlar inson salomatligiga salbiy ta’sir qila boshladi.

---

409
Hozirgi kunning eng dolzarb muammolaridan biri fan-texnika
yutuqlari asosida aholining turli tabaqalari orasida ekologik ta’lim-
tarbiya va madaniyatga oid bilimlarni oshirish yo‘li bilan tabiat
muhofazasini tezlashtirishning turli chora-tadbirlarini ishlab chi-
qish hisoblanadi.
Ekologik ta’lim va tarbiyaning tub ma’nosi — tabiat va jamiyat
o‘rtasidagi doimiy birlik va ularni bir-birlariga bog‘lovchi tabiiy hamda
ijtimoiy qonunlarni o‘rganish, hayotga tatbiq qilishdan iboratdir.
Ekologik ta’lim va tarbiya — bu insonni tabiatga qadam qo‘ygan
vaqtdan boshlab, butun hayoti davomida tabiatdan ongli ravishda
foydalanishga, psixologik, axloq-odob yuzasidan xalqimizning
tabiatga hurmat va e’tibor bilan qaraydigan urf-odatlarini, udum-
larini tarbiyalash, tabiiy boyliklarni ko‘paytirish, bog‘-rog‘lar,
gulzorlar tashkil qilishga undashdan, uning qalbida yaxshi xislatlar
uyg‘otishdan iboratdir.
Insonni o‘rab turgan tabiiy muhit va uning boyliklarini
biladigan,  undan tejamkorlik bilan foydalanadigan, saqlaydigan,
tabiat boyligiga, go‘zalligiga go‘zallik qo‘shadigan, ijtimoiy va tabiiy
qonunlarni biladigan bilimdon shaxsni yetishtirish — bu ekologik
tarbiya maqsadi.
Òabiatga nisbatan hurmat va e’tibor bilan qaraydigan insonlar,
uning har bir qarich yerida bo‘layotgan ijobiy va salbiy o‘zgarish-
larni sezadi, kuzatadi, tabiatga yordamga boradi, ya’ni yiqilgan
butani tiklaydi, kasal hayvonni tuzatadi, davolaydi, iflos suvni
tozalashga harakat qiladi, yong‘inni o‘chiradi va hokazo.
Hozirgi kunda jamiyat ichidagi, jamiyat bilan tabiat o‘rtasidagi
munosabatlar keskinlashib borayotgan bir davrda, xo‘jalikning turli
sohalarini rivojlantirish bilan bir qatorda, atrof-muhit muhofazasi
va tabiiy boyliklardan tejamkorlik bilan foydalanishga oid chuqur
bilimli, ekologik ma’lumotli yoshlarni tarbiyalash vaqti keldi.