Xxi asr haqiqatdan ham axborotlashgan jamiyat asri deb tan

Diapazo
n 
nomeri 
Chastota 
chegaralari 
To‘lqin 
uzunligi 
chegaralar
i 
Diapazonlar 
nomi 
Diapzonl
ar 
qisqartm
a nomlari 
№ 4 
3 – 30 kGs 
100 - 10 
km 
o‗ta uzun 
to‗lqinlar 
O‗UT 
№ 5 
30 – 300 kGs 
10 - 1 km 
uzun to‗lqinlar 
UT 
№ 6 
300 – 3000 
kGs 
1000 - 100 
metr 
o‗rta to‗lqinlar 
O‗T 
№ 7 
3 – 30 MGs 
100 - 10 
metr 
qisqa to‗lqinlar 
qT 
№ 8 
30 – 300 MGs 10 - 1 metr 
metrli 
to‗lqinlar 
MT 
№ 9 
300– 
3000MGs 
10 - 1 dm 
detsimetrli 
to‗lqinlar 
DT 
№10 
3 – 30 GGs 
10 - 1 sm 
santimetrli 
to‗lqinlar 
ST 
№ 11 
30 – 300 GGs 10 - 1 mm 
millimetrli 
to‗lqinlar 
MMT 
№ 12 
300 – 3000 
GGs 
1 – 0,05 
mm 
detsimillimetrli 
to‗lqinlar 
DMMT 
Radio aloqa deb xabarni simsiz elektron uzatishga aytiladi. Radioni 
A.S. Popov kashf qilgan, u 7 may 1895 yil birinchi radiouzatishni 
amalga oshirgan. Hozir radio orqali kuniga juda katta axborot oqimlari 
uzatiladi. Kemalar, samolyotlar, ekspeditsiyalar, qutb stansiyalari bilan 
bog‗lanish uchun radio aloqani roli juda katta, chunki bu obyektlar bilan 
aloqa, faqat radio aloqa orqali amalga oshirish mumkin. 
Radio to‗lqinlarni diapazonlarga ajratish bilan bir qatorda, tarqalish 
yo‗nalishi va yo‗liga bog‗liq ravishda ularni sirt to‗lqinlari (Yer sirti) (1) 
va maydoniy to‗lqinlarga (2) ajratish mumkin (2.1-rasm). Sirt 
to‗lqinlarier yuzi bo‗ylab tarqalib radio uzatuvchi qurilmadan qadio 
qabul qiluvchi qurilmagacha etib boradi. Bunda sirt to‗lqinlarini 
atmosferaning 
yuqori 
qatlamlaridan 
akslanishi 
effektidan 
foydalanilmaydi. Maydoniy to‗lqinlar esa er sirti va ionosfera, 
atmosferaning yuqori qatlamidan akslanishi asosida taqraladi. Rasmda 

---

tasvirlanganidek maydoniy to‗lqinlar Yer yuzasi va atmosferaning 
yuqori qatlamlaridan askslanib tarqalishi (2) yoki ionosferadan akslanib 
tarqalishi (3) mumkin. 
2.1-rasm. Turli to‗lqinlarning tarqalish hususiyatlari 
Shunday tushunchalar borki, radio to‗lqinning to‗lqin uzunligi 
qanchalik katta bo‗lsa, (chastotasi past bo‗lsa) uning tarqalish masofasi 
shunchalik katta bo‗ladi. Bunday to‗lqinlarni Yer sirtidagi tabiiy va 
sun‘iy to‗siqlarni aylanib o‗tish imkoniyati shunchalik katta bo‗ladi. 
Aksincha, to‗lqin uzunligi qanchalik (chastotasi katta) kichiq bo‗lsa, 
tarqalish masofasi shunchalik kichiq bo‗ladi. Shuningdek, radio 
to‗lqinning chastotasi ortgan sari u to‗g‗ri chiziq bo‗ylab tarqala 
boshlaydi. 
Sirt to‗lqinlariga misol qilib, uzun to‗lqinlarni keltirish mumkin. 
Ular Yer va suv yuzasi bo‗ylab tarqaladi, ionosferaga deyarli yetib 
bormaydi. Bunday to‗lqinlardan asosan dengiz aloqa tizimlarida 
foydalaniladi. Chunki, bunday sirt to‗lqinlaridan foydalangan holda 
radio aloqa tizim tashkil qilinganda, amaliy jihatidan dengizning 
ixtiyoriy nuqtasida aloqa imkoniy bo‗ladi.
O‗rta to‗lqinlar esa Yer va suv sirti bo‗ylab, shuningdek 
ionosferadan akslanib tarqaladi.
Qisqa to‗lqinlar esa ―sakrab‖ tarqaladi, ya'ni ular Yer sirti va 
ionosferadan davriy ravishda akslanib tarqaladi. Ultraqisqa to‗lqindar va 
boshqa yuqori chastotali to‗lqinlar to‗g‗ri chiziqli liniya bo‗ylab 
tarqaladi. Ular Yer sirti bo‗ylab og‗ib tarqalish xususiyatiga ega amas va 
ular uchun ionosfera qatlami shaffofdir. 

---

Ultra qisqa to‗lqinlardan bugungi kunda impulsli radiolokatsiya 
tizimlari, sun‘iy yo‗ldoshli aloqa tizimlarida qo‗llanilib kelinmoqda. 
Shuningdek radio relyeli aloqa tizimlarida, Yer usti radio va uyali aloqa 
tizimlarida, troposferali aloqa tizimlarida foydalanilib kelinmoqda. 
Radio 
lokatsiya 
tizimlaridan 
ultra 
qisqa 
to‗lqinlardan 
foydalanishning asosiy afzalligi, bunday to‗lqinlar to‗g‗ri chiziqli liniya 
bo‗ylab tarqalganligi uchun havodagi obyektning aniq koordinatasini 
aniqlashga imkon beradi. Sun'iy yo‗ldoshli aloqa tizimlarida 
qo‗llanilishining asosiy sabablaridan biri atmosferaning yuqori qatlami 
UKV diapazonidagi radio to‗lqinlar uchun shaffof xisoblanadi va 
bunday diapazondagi radio to‗lqinlar bu qatlamlarni ortiqcha 
yo‗qotishlarsiz kesib o‗tishi mumkin. Bugungi kunda Yer usti radio 
aloqa tizimlarida, uyali aloqa tizimlari va televideniya tizimlarida 
qo‗llanilishining asosiy sababi radio to‗lqinning chastotasi qanchalik 
yuqori bo‗lsa ular yordamida keng polosali aloqa kanallarini xosil qilish 
imkoniyati ortadi va radio aloqa tizimi orqali uzatiluvchi xizmatlarning 
sifati ortadi.