Xvil asrning oxiri XIX asr 70 -yillarida Xitoy

Taypinlar va boshqa xalq qo`zg`olonlarining
bostirilishi
Taypinlar Yantszi vodiysining bir qismida o`z nazoratini o`rnatib mustaqil Xitoy davlatini to`zish uchun kurashmoqda edilar. Garbiy Yevropa davlallari taypinlar harakatini bostirish uchun Sinn hukumati bilan ochiqdan-ochiq ittifoqlilik qildi. Dchqonlar urushi tarixida manjur-xitoy leodallari va Yevropalik-amyerikalik intyerventiarning birlashgan kuchlariga qarshi kurash davri boshlandi.
1860-1864 yillar davomida taypinlar bilan sin va anglo-Frantsuz-amyerika qo`shinlari o`rtasida urush harakatlari davom etdi. Taypinlar davlati qurshovga olinib, birin-ketin uning hududlari ittifoqchilar tomonidan egallanib, 1864 yilning 19 iyulida Taypinlar davlalining poytaxti Nankin ishg`ol qilindi. Xun Syutsyuan oldinroq joniga qasd qildi. taypinlar armiyasiga qo`monlonlik qilgan Li Syuchcn o`ldirildi. Bir sutka mobaynida qo`zg`olonda ishtirok etgan yo`z mingdan ziyodroq Nankin aholisi qirg`in qilindi.
XIX asrning 50-70 yillarida Xitoyda taypinlar qo`zg`oloni bilan bir davrda sinlarga qarshi. hukumatning soliq, milliy va diniy siyosatga qarshi mamlakat shimoli va garbida bir qator xalq qo`zg`olonlari bo`lib o`tdi. Ulardan biri Xitoyning shimoliy-garbiy qismida musulmon diniga e`tikod qiluvchi dunganlarning sin hukumatiga qarshi ko`targan qo`zg`oloni cdi. Qo`zg`olon 3862 yil Shensi provintsiyasida boshlanib, keyinchalik Sinlszyanda davom etdi.
60-yillarning oxirilarida qo`zg`olon ommaviy tus oldi, unda dunganlar bilan birga uygurlar va boshqa xalq vakillari ham qatnashdilar. Sintszyanda mustaqil musulmon davlatini • to`zish uchun bo`lgan kurash davomida uchta xonlik tashqil topdi. Bular markazi Yettishahar bygan Qoshg`or, markazi Urimchi bo`lgan Dungan va markazi Kulja bo`lgan Taranehi xonliklari edi. 1878 yilda sin hukumati sinzyan qo`zg`olonini shafqatsiz ravishda bostirishga rnuvofiq b`ldi. Boyonxu boshchiligida ko`pchilik dunganlar O`rta Osiyoga kelib urnashdilar. Taypinlar va boshqa xalk qo`zg`olonlarini bostirishda 30mln. dan ortiq Xitoy aholisi qurbon qilindi. Bu va chet davlatlarning mustamlakachiligi oqibatida XIX asrning 70-yillarida Xitoy o`ta og`ir ijtimpiy-iqtisodiy inqirozni boshidan kechirdi.