Xvi-xvii asrlarda Angliya qirolligi. Reja

XVI-XVII asrlarda Angliya qirolligi.

Reja:

1. 
   Genrix VIII Tyudor davrida Angliya.
   
2. 
   XVI asr ikkinchi yarmida Angliyaning tashqi siyosati
   
3. 
   Elezaveta I davrida Angliyaning yuksalishi
   

XVI asr Angliya uchun muvaffaqiyatli yakunlandi. Dengizda yakka hukmronlikka erishildi. Chet ellar bilan savdo-sotiq ishlari tobora kengayib bordi. London tashqi savdoda monopol huquqni qo’lga kiritdi. Natijada bu shaharda baquvvat savdogarlar guruhi vujudga keldi. Ichki savdo ham rivojlandi. Angliya qiroli Genrix VIII (1491-1547 y) Grinvich shahrida tug’ilgan. Genrix VIII ning 3-o’g’li bo’lgan. U yoshligidan buvisi- Margaret Bofor qo’lida 6 oy tarbiya topadi. U sh’riyat, turli xil mavzularda asarlar yozgan.Ilohiyatga oid asarlaridan biri ilohiy nikohga bag’ishlangan.Akasi Arturning erta vafoti tufayli Tyudorlar sulolasidan yagona merosxo’r bo’lib, Uels grafligiga egalik qila boshlaydi.1509 yil 21-aprelidan to umrining oxirigacha Angliya qiroli bo’lgan.U otasi Genrix VII ni izidan ergashib,Tyudorlar sulolasining 2-monarxi bo’lgan. Hukmronligining 2 yilligida uning nomidan davlatni Vinchester yepiskopi va Kenterberg arxiyepiskopi Uilyam Uorxem tomonidan boshqarilgan. 1511 yildan boshlab hukumatni Tomas Uols boshqargan keyinchalik bosh vazir bo’ladi. U o’zining 6 marta uylanganligi bilan hammaga ma’lum.Akasi vafotidan keyin uning bevasi Yekaterina Aragonga uylanadi.Otasini qattiq talabi bilan,chunki Ispaniya bilan aloqalrni uzmaslik uchun Uning 1- nikohi Yekaterina Aragon bilan qonuna ajrashgandan keyin Genrix VIII Papa bilan qonuniy nikohni to’xtatish borasidagi kelishmovchiliklari Angliyada reformatsiya boshlanishiga sabab bo’lgan. Reformatsiya Angliya hokimiyatini cherkovdan ajratib qo’yib, Genrix VIII hokimiyatning oliy boshlig’I deb e’lon qildi.U Angliya tarixida eng jozibali qirollardan biri deb tasvirlanadi.U shuningdek, muallif va bastakor bo’lgan.U qariyagani sari semizlashib sog’ligi yomonlashib borgan.U egaist, qo’pol, hirsga berilgan va qat’iyatsiz bo’lib qolgan deb xarakterlanadi.Undan keyin taxtga Eduard VI o’tirgan.Genrix VIII toj kiydirish marosimidan 2 kun o’tib, u otasining unchalik ham mashhur bo’lmagan vazirlari Richard Empson va Edmund Dudleylarni qamoq jazosiga hukm qiladi.Ular davlatga xiyonatda ayblanib, 1510 yilda o’limga hukm qilinadi.Tarixchi Ian Kroftonning ta’kidlashicha, bunday o’limga hukmlar Genrining yo’lida turgan g’ovlarni olib tashlashdagi taktikasi hisoblangan.O’lim hukmlari shubhasiz, oxirgisi bo’lmagan.Garchi u Rim cherkovi a’zolariga qarshi chiqib, ularni jazolasa ham cherkovning asosida yotuvchi teologik nazariyalarning ishonuvchisi edi.Genrix VIII Angliya konstitutsiyasiga o’zgartirishlar kiritgani bilan tanilgan.Uning davrida qirolga cheklanmagan huquqlar berildi.Undan tashqari u Angliya cherkovi ustidan ham oliy hukmronlik huquqiga ega edi va boshqaruvi davrida qirollik hokimiyati kuch qudrati nihoyatda kengaydi.Ixtiloflarni to’xtatish uchun xiyonatkor va bidat odamlarni jazolagan.”Ixtiloflarga qarshi qonun” qabul qilingan,U o’zining siyosiy maqsadlariga bosh vaziri yordami orqali erishgan ammo ishonchini suis’temol qilganlarni so’roqsiz o’ldirish yoki haydab yuborish bilan jazolagan.Tomas Volsey, Tomas Mor, Tomas Krombel, Richard Rich, Tomas Kranmorlar Genrix VIII davrida yuqori darajadagi amaldorlar bo’lgan.U kata isrofgarchiliklarga yo’l qo’ygan.U monastrni tugatilishi va Konstitutsiyani isloh qilish islohatini davom ettirib, qirollikka kata daromad olib kirgan.Uning zamondoshlarini uni jozibali, bilimli, malakali qirol sifatida ko’rishadi.Shuningdek, Genrix VIII 2 ta vazirlari tomonidan talon-taroj qilingan pullarni ham xalqqa qaytarib bergan.

U 1512 yilda dengiz qo’shinlari bilan Fransiyadagi Brest qirg’og’iga keladi. 1513 yilda Kale portiga yurish qiladi. Bu uning quruqlikdagi dastlabki janggi bo’ladi. Uning asosiy jangchilari- kamonchilar bo’lgan. O’zi ham mohir mergan bo’lgan edi. Qirol Genrix VIII ”Har shanba kamondan o’q otib bir soat mashq qilish majburiy” deb qonun chiqaradi. Bu esa uning kamonchilarning, merganlik qobiliyatini takomillashtirgan. Fransiyaga uyushtirgan yurishi omadli bo’lgan. 1522-1523 yillarda Parijga yaqinlashib qoladi. Lekin zaxirasi tugagach, 1525 yilda orqaga qaytib ketadi. Ikki davlat o’rtasida tinchlik shartnomasi tuziladi.

U hukmronligining ikkinchi yarmida davlatni o’ta qattiqqo’llik bilan boshqaradi.Bir qancha amaldorlarni o’limga hukm qiladi.Uning birinchi dushmani Saffolk gersogi Edmund de la Polkni 1513 yilda o’dirgan,Uning oxirgi raqibi Surrey grafi Genri Govard bo’lan. Tarixchi Xileshedning ma’lumotlariga qaraganda, Genrix VIII hukmronligi yillarida 72000 kishini o’ldirgan. U juda ham shafqatsiz, qattiqqo’l bolib, uni olti xotini taqdirida uchratish mumkin.

Genrix VIII 30-yil o'rtalarida Rim bilan aloqasini butunlay uzdi. 1534 yilda tuzilgan «Suprematiya to'g'risidagi akt» bu jihatdan muhim qadam edi, bu aktga binoan qirol ingliz cherkovining bosh rahbari, deb e'lon qilindi. Ammo shunisi xarakterliki, aktda hamma eski katolik aqida va rasm-odatlar dahlsizdir, deyilgan edi. Cherkovni idora qilishgina o'zgartirilgan, shunda ham uning yuqori instantsiyasidagi idorasigina o'zgartirilgan edi. Papa o'rniga qirol o'tib, yepiskop avvalgi holicha qolaverdi. Shu yili qirol cherkovning ¼ qismida kanop yetishtirish to’g;risida qonun chiqaradi.1536-1539 yillarda qirol cherkov yerlarini sikulizasiya qila boshlaydi.

Genrix VIII umrini oxirida semirish kasaliga duchor bo’lgan. Bunga sabab 1536 yilda ovda oyog’idan yaralanadi. Shundan keyin uni davolash qiyin boladi va yaraga mikrob har xil yuqumli viruslar tushishi natijasida u semizlik kasalligiga duchor boladi.Bu kasallik uning ruhiy zarba ham beradi,Dipressiyaga tushadi.U ovqatlanish qoidalarini ham buzib tashlaydi.Ya’ni yog’li, go’shtli mahsulotlarni ko’paytirib sabzovatlarni kamaytiradi. Shu sababli ham u tez semirib ketadi. Uning belining aylanasi 54 dyum(137sm) bo’lgan.Bundan tashqari uning terisiga har xil shishlar chiqa boshlaydi. 1547 yilda 28 yanvarda 55 yoshida Uaytxoll qasrida vafot etadi. Taxminlarga ko’ra u otasi yug’ilgan kuni vafot etgan.Umrining oxirida cherkovga sodiq bo’lib, unga e’tiqod qila boshlaydi. Papa Lev X tomonidan unga “Sodiqlik himoyachisi” degan nom beriladi.