Xususiyatlari

Obidjon),  

… ular bunaqa paytda sálqin joyni topvolishib, muzdek limonad ichib o‘tirishadi. 

(Anvar Obidjon), 

Avtobola dángal borib soyga kalla tashladi. (Anvar Obidjon), 

Ko‘rshapalak  seyfni  inqillagancha  zó‘rg‘a  engashtirib,  ichidagi  narsalarni 

ag‘dardi. (Anvar Obidjon) 

 

Urg‘uni bo‘g‘inga ko‘chirish va shu bo‘gindagi kuchli talaffuz orqali ma’noni 

kuchaytirishda  urg‘u  har  qanday  so‘zda  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  va  xohlagan  bo‘g‘inga 

ko‘chirilavermaydi.  Urg‘uning  aynan  bir  boshqa  bir  bo‘g‘inga  ko‘chishi  fonetik 

sharoitlar bilan bog‘liqdir.   

 

Hozirgi  zamon  o‘zbek  tili  dalillarining  ko‘rsatishicha,  qo‘sh  undoshli 

so‘zlarda urg‘u shu qo‘sh undosh oldidagi unliga ko‘chiriladi va shu unlini kuchli 

talaffuz  etish  orqali  ma’no  kuchaytiriladi:  oppoq  qor,  lallayib  yuraverasanmi, 

qalloplik qilmoq, jikkakkina bola.  

 

Ayrim  qo‘sh  undoshlardan  oldingi  so‘zlarda  urg‘u  aslida  qo‘sh  undoshdan 

oldingi  unlida  bo‘ladi  va  shu  unlini  kuchli  talaffuz  etilishi  bilan  ma‘no 

kuchaytiriladi.  Demak  bunday  hodisani  urg‘uni  ko‘chirish  va  urg‘u  ko‘chirilgan 

bo‘g‘indagi  unlini  talaffuz  etish  orqali  ma’no  kuchaytirish  hodisasi  bilan 

aralashtirmaslik lozim.  

 

Ham  sifat,  ham  ravish  vazifasini  bajaruvchi  so‘zlar  orqali  quyidagicha 

ma’noni  kuchaytirish  mumkin.  To‘g‘ri  so‘zi  ravish  bo‘lsa  urg‘u  birinchi  bo‘g‘in 

bo‘lib,  shu  bo‘g‘indagi  unlini  kuchli  talaffuz  etilishi  bilan  ma’no  kuchaytiriladi. 

To‘g‘ri  so‘zi  sifat  bo‘lsa  urg‘u  uning  oxirgi  bo‘g‘inida,  bu  so‘z  bildirgan  belgini 

urg‘uni oldingi bo‘g‘inga ko‘chirish va shu bo‘g‘indagi unlini kuchli talaffuz etish 

bilan bo‘ladi.  

 

Urg‘uning  o‘rnini  o‘zgartirishiga  turli  lisoniy  hodisalar  ta’sir  ko’rsatadi, 

ulardan  biri  geminatsiya  hodisadir.  Geminatsiya  ikki  aynan  bir  xil  undoshli 

---

60 

 

holatning yuzaga kelishi.

99

  Bir xil undoshlarning qavatlanishi paytida urg‘u qo‘sh 

undosh oldidagi unliga ko‘chadi va shu unli kuchli talaffuz qilinadi: