|
Tadbirkorlik faoliyatini yo‘lga qo‘yib olgan jismoniy shaxslar
Xususiy tadbirkorlarni soliqka tortishning amaldagi tartibini tadbirkorlik faoliyatini muvaffaqiyatli yo‘lga qo‘yib olgan shaxslarga ta'siri masalasi yuqorida tasvirlangan muammodan ko‘ra jiddiyroqdir. Keling, endi masalaning shu tomoni haqida mulohaza yuritsak.
Haqiqiy tadbirkor tinimsiz izlanishda va harakatda bo‘ladi. U doimo o‘z ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatish ko‘lamini ko‘tarish, uning sifatini yaxshilash, foizlar sonini oshirish va shu orqali o‘z daromadini ko‘paytirish harakatida bo‘ladi. Shu nuqtai nazardan, sog‘lom tadbirkorlik faoliyati doimo biznes o‘sishini, daromad miqdorining ortib borishini ta'minlaydi. Agar soliq miqdori oldindan qat'iy belgilab qo‘yiladigan bo‘lsa, daromad miqdori oshgan sari soliq tadbirkorlik faoliyatidan tushadigan daromadlarning arzimas bir qismiga aylanib qolishi mumkin. Chunki daromad oshaveradi, soliq mikdori esa o‘zgarmaydi. Nazariy jihatdan xususiy tadbirkor daromadining cheki yo‘k, u bir so‘m ham, milliard so‘m ham bulishi mumkin. Bunda jabrlanuvchi asosan davlat byudjyetidir.
Tasavvur qiling, sizning ikki xususiy tadbirkor qo‘shningiz bor. Ularning ikkisi ham chakana savdo, ya'ni tadbirkorlik faoliyati eng kam oylik ish haqining 7 barobargacha (1205680 so‘m) miqdorda soliq to‘lashini taqozo etadigan turi bilan shug‘ullanishadi. Ularning biri fuqaro “A”, o‘ta izlanuvchan shaxs, lekin faoliyatini endi boshlaganligi tufayli, uning tadbirkorlikdan tushadigan bir oylik o‘rtacha daromadi 2 million so‘mni tashkil etadi. Ikkinchi qo‘shningiz fuqaro “B” ham aynan shu turdagi tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullansa-da, u ish boshlaganiga ancha bo‘lganligi va unda mijozlar ko‘pligi tufayli, uning bir oylik daromadi o‘rtacha 50 million so‘mni tashkil etadi. Bunda soliq miqdori faoliyat turiga qarab, oldindan aniq belgilab quyilganligi tufayli, fuqaro A va fuqaro B daromadlari qancha bo‘lishligidan qat'iy nazar, aynan bir miqdorda soliq to‘laydilar. Yuqoridagi misolda ushbu soliq yuki fuqaro A daromadining yarmidan ko‘p qismini tashkil etsa, fuqaro B daromadini atigi 1/50 qismini tashkil etadi.
Soliq yukining daromadga nisbatan bunday nomutanosibligi tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlarida yaqqol ko‘zga ko‘rinadi. Masalan sanoat, sport, xususiy meditsina, huquq, arxitektura va qurilish sohalarida xususiy faoliyat yuritayotgan jismoniy shaxslardan ayrimlarining bir oylik daromadlari 1-2 million so‘mni tashkil etsa, boshqalariniki 100-200 million so‘mni tashkil etishi mumkin. Endi bir davr mobaynida bir faoliyat turidan 2-3 million so‘m daromad qilgan shaxs bilan 100-200 million so‘m daromad qilgan shaxsning bir xil summada soliq to‘lashini tasavvur qilib ko‘ring. Bu holat nafaqat byudjyetga soliqdan yetarlicha pul tushmasligiga, balki soliqda vertikal tenglik tamoyilining buzilishiga ham olib keladi.
Vertikal tenglik bu soliqning asosiy tamoyillaridan biri bo‘lib, uning zamirida soliq to‘lovchi jismoniy shaxsning daromadlari qancha ortib borgan sari, uning to‘lov qilish qobiliyati ham shuncha oshib borishi, shuning uchun, uning jamiyat oldidagi moliyaviy mas'uliyati ham mutanosib ravishda ortib borishi zarurligini anglatadi.
Buning sababini quyidagicha izohlash mumkin. Hozirda juda ko‘p davlatlar, ayniqsa rivojlangan davlatlar, o‘z iqtisodiyotini bozor tizimi asosida boshqarib kelmoqda. Bu tizimning rejali iqtisodiyot tizimidan afzallik tomonlari juda ko‘p: raqobat, samaradorlik, talab va taklif mutanosibligi, iqtisodiy o‘sishning izchilligi va hokazo. Lekin bozor iqtisodiyotining o‘ziga xos salbiy oqibatlari ham mavjud bo‘lib, ulardan eng asosiysi- bu boylik va kapital aholining bir qismi qo‘lida to‘planib borishi va bu jamiyatda iqtisodiy va ijtimoiy tengsizlikni keltirib chiqarishidir. Ko‘pgina rivojlangan davlatlar ushbu muammoni tan olgan holda, uni soliq siyosati orqali yumshatishga harakat qilishadi. Ular bu vazifani jismoniy shaxslar daromadlarini o‘sib boruvchi stavkalar yoki soliqni daromadga mutanosib ravishda undirish yo‘li bilan amalga oshirishga harakat qilishadi.
Foto: Fotolia
Bularning barchasi yana jismoniy shaxslarning tadbirkorlarlik faoliyatidan tushgan daromadlarini qat'iy belgilab qo‘yilgan miqdor asosida emas, balki ularning foydasidan belgilangan foiz asosida soliqqa tortish afzal tizim ekanini ko‘rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
