Xusnidinova Gulnoza Zoxidjon qizining «Bo‘lajak o‘qituvchilarni kasbiy moslashtirishning pedagogik shart-sharoitlari» Mutaxassislik

Download 1,24 Mb. bet 20/26 Sana 31.12.2021 Hajmi 1,24 Mb. #250018

Bog'liq
Xusnidinova Gulnoza Zoxidjon qizining «Bo‘lajak o‘qituvchilarni

Bu sahifa navigatsiya:

• Tajriba avvalida, n = 200 ta
• 3.2.1.rasm Pedagogik faoliyatga moslashish darajasi (Tajriba guruhi) 3.2.2- rasm. Pedagogik faoliyatga moslashish darajasi (Nazorat guruhi)
• 3.2.2.jadval Pedogogik faoliyatga moslashish darajasi
• Tajriba so’ngida, n = 200 ta
• 3.2.3 –rasm. Tajriba guruhi
• 3.2.4-rasm. Nazorat guruhi
• 3.2.3-jadval . Statistik tahlil uchun qabul qilingan tanlanmalar ko’rsatkichlari

3.2.1.jadval	Pedogogik faoliyatga moslashish					darajasi
Bosqichlar					Tajriba avvalida, n = 200 ta
			Tajriba guruhi					Nazorat guruhi
		( har bir bosqichda 25 tadan )					( har bir bosqichda 25 tadan )
		yuqori		o’rta		past	yuqori		o’rta		past
I		9		10		6	8		10		7
II		6		8		11	6		9		10
III		8		10		7	7		11		7
IV		12		7		6	13		6		6

58

3.2.1.rasm Pedagogik faoliyatga moslashish darajasi (Tajriba guruhi)



3.2.2- rasm. Pedagogik faoliyatga moslashish darajasi (Nazorat guruhi)

Yuritilgan mulohazalardan ko’rinib turibdiki, birinchi bosqich talabalaridagi kasbiy yo’nalganlikning tashqi sabablarga asoslanishi ulardagi kasbiy axborot,

kasbga munosabat va kasbiy maxsus bilimlarining to’liq o’zlashtirilmaganligining ifodasidir. Shuning uchun talabalarning pedagogik kasb doirasida muvaffaqiyatli harakat qilishini ta’minlovchi bilish faolligini

59

rivojlantirish, mustaqil bilim olishga, o’z imkoniyatlarini kasbiy faoliyatda sinab ko’rishga o’rgatish, shuningdek, kasbiy bilim va ko’nikmalarni faol o’zlashtirishiga zamin hozirlash bilan shakllantirib borish maqsadga muvofiqdir.

Shu nuqtai nazardan, “Kasbiy moslashish darajasini aniqlash” so’rovnomasining II – bloklaridagi murojaatlar respondentlardagi kasbiy moslashish darajasini aniqlash maqsadiga yo’naltirildi.
Shakllantiruvchi tajriba davrida amalga oshirilgan tadbirlar o’zining amaliy natijalarini berdi. Bu holat ta’kidlovchi tajriba davrida respondent-talabalar o’rtasida qayta anketa so’rovlarini tashkil etish va ularning natijalarini tahlil qilish chog’ida dinamik o’sish ko’rsatkichlarida kafolatlandi.

3.2.2.jadval Pedogogik faoliyatga moslashish darajasi

Bosqichlar				Tajriba so’ngida, n = 200 ta
							Nazorat guruhi
						( har bir bosqichda 25 tadan )
		Tajriba guruhi
	( har bir bosqichda 25 tadan )
	yuqori		o’rta		past	yuqori		o’rta	past
I	10		11		4	8		11	6
II	8		8		9	7		9	9
III	11		10		4	7		12	6
IV	14		9		2	13		6	6

60

Mazkur bosqichda olingan natijalar asoslovchi tajriba natijalari bilan qiyosiy o’rganilganda tajriba guruhida har ikki bosqich natijalari o’rtasida sezilarli farqlar mavjudligi ko’zga tashlandi. Nazorat guruhlarida esa har ikki bosqich tajriba ishlari natijalari o’rtasida kutilganidek sezilarli farqlar ko’zga tashlanmadi.

Har qanday tadqiqot ishida bo’lganidek, tajriba-sinov ishlarini tashkil qilish va olingan natijalarni tahlil etishdan ko’zlangan maqsad –natijalarning qay darajada ijobiy tomonga o’zgarganligi, taxminlarning ishonchlilik darajasini aniqlashdan iborat. Shunga asosan tadqiqot yakunida tajribadan avvalgi va keyingi vaziyatlarda respondentlarda kasbiy moslashish darajasining rivojlanganligini dinamik o’sishini o’rganish maqsadida asosloslovchi va ta’kidlovchi tajribalar natijalari asosida matematik-statistik tahlil amalga oshirildi. Natija ko’rsatkichlarini diagrammada aks ettirish mavjud holatni yanada yaqqol tasvirlash imkonini berishini e’tiborga olgan holda, ko’rsatkichlarning diagrammasi shakllantirildi(3.2.3, 3.2.4-rasmlar):

61

3.2.3 –rasm. Tajriba guruhi


14
12
10

uchun 3.2.2-jadval, ya’ni, tajriba yakunida talabalarning kasbiy moslashish darajasini ifodalovchi ko’rsatkichlar qabul qilindi.
Metod mazmuni bo’yicha dastlab tajriba va nazorat guruhlari bo’yicha ta’kidlovchi tajriba davrida qayd etilgan ko’rsatkichlar birinchi va ikkinchi tanlanmalar sifatida qabul qilindi. Har ikki tanlanma uchun mos keladigan ko’rsatkichlar 3.2.2-jadvaldan olinib, ular asosida quyidagi jadval shakllantirildi (3.2.3-jadval):
3.2.3-jadval. Statistik tahlil uchun qabul qilingan
tanlanmalar ko’rsatkichlari

Tanlanma-	Guruhlarning	Respondentlar	Daraja ko’rsatkichlari
	matematik
lar		soni	Yuqori	O’rta	Past
	ifodasi
1-tanlanma	Xi	m I  100	43	38	19
2-tanlanma	Yj	n I  100	35	38	27

3.2.3-jadval ko’rsatkichlari tajriba va nazorat guruhlari uchun tanlanma modal qiymatlarining mos ravishda M_t  5 va M_n  3 ga tengligini ko’rsatadi. Bu esa ular o’rtasidagi farq sezilarli darajada ekanligini va u Styudent-Fisher metodi shartini qanoatlantirishini tasdiqlaydi. Mazkur holat (M_t  M_n⁾ tajriba guruhlari va nazorat guruhlarida qayd etilgan natijalarning bir-biridan keskin farq qilishini asoslaydi. 3.2.4-jadvalga muvofiq tajriba va nazorat guruhlarining ko’rsatkichlari quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

1 n3

n x 

1

(325 334  213) 

1

(160 132  63) 

355

 4,1

X



m 

i

i

86

86

86

i 1

1 n 3



1

(185 274  393) 

1

(90 108 117) 

315

 3,8

Y



n у

n 

i i

84

84

84

i 1

Hisoblash natijalari tajriba guruhlaridagi natijalar

nazorat guruhlaridagi

natijalarga qaraganda yuqori ekanligini tasdiqladi. Mazkur holat matematik nuqtai nazardan X  Y tarzda ifodalanadi.

63

Dastlabki hisoblash natijasiga ko’ra bo’lajak o’qituvchilarni kasbiy faoliyatga moslashtirishning turli (yuqori, o’rta, past) darajalarining o’rtacha qiymatiga ko’ra har ikki guruh uchun tarqoqlik koeffitsientlarini aniqlash maqsadda tanlanma dispersiyalari topildi:

n3

32

(5  4,1)2  33(4  4,1)2  21(3  4,1)2

Dт  ni (xi  x)2 /(m 1) 



86

i 1



32 0,81 330,01 211,21



25,92  0,33  25,41



51,66

 0,60

86

86

86

n3

18  (5  3,8)

2

 27

 (4



3,8)

2

 39(3

 3,8)

2

Dн  ni ( уi  у) 2 /(n  1) 



84

i 1

• 
  18 1,44  27  0,04  39  0,64 _ 25,92  1,08  24,96 _ 51,96 _{ 0,61}
  

848484
Har guruh uchun topilgan tanlanma dispersiyalari o’rtacha kvadrat chetlanishlarni topishga xizmat qiladi, ya’ni:

• 
  _т  0,60  0,77  _н  0,61  0,78
  

Hosil bo’lgan qiymat yordamida esa tajriba va nazorat guruhlari uchun variatsiya ko’rsatgichlari topiladi:

 т 	 т				0,77	 0,18	 н 	 н		0,78	 0,20
					4,1					3,8
		X						У

Styudent-Fisher metodining mohiyatiga ko’ra statistik alomatning qiymatdorlik darajasini   0,05 deb qabul qilingan. SHunga ko’ra Laplas funktsiyasi jadvalidan statistik tahlil uchun kritik nuqta (t_kr) quyidagi tenglikda aniqlanadi:

t kp 	1 2			1 20,05			0,9	 0,45
		2			2		2

Statistik alomatning qiymatdorlik darajasi (  0,05)ga ko’ra kritik nuqta (t_kr) 1,67 ga teng bo’ladi. Ana shu ko’rsatkich yordamida baholashning ishonchli chetlanishlarini quyidagi formula asosida topish mumkin:

1) tajriba guruhlaridagi ishonchli chetlanish

64



т

 t 

Dт

1,67 

0,60

1,67 

0,60

1,67 0,06  0,10

ga;



m

86

9,3

2) nazorat guruhlaridagi ishonchli chetlanish:

к

 t 

D

n

1,67 

0,61

1,67 

0,61

 1,67  0,07  0,12 ga teng.

9,2

n

84

Ishonchli chetlanish qiymatlari esa o’z navbatida tajriba va nazorat guruhlar uchun ishonchli intervallarni topishga yordam beradi. Ya’ni:

1) tajriba guruhlaridagi ishonchli interval:

t 

Dт

 а



t 

Dm

X

х

X



m



m

4,10,10  ах  4,1 0,10

4,0  ах  4,2 ga;

2) nazorat guruhlaridagi ishonchli interval esa:

 t 

Dn

 аy 

 t 

Dn

Y

Y

n

n

3,8  0,12  а y  3,8  0,12

3,68  а у  3,92 ga teng.

Tajriba va nazorat guruhlarida qayd etilgan ishonchli intervallarning qiymatlarini geometrik ko’rinishda ifodalash tajriba-sinov ishlari natijalari to’g’risidagi yaqqol tasavvurni hosil qiladi. Agarda hosil bo’lgan ishonchli intervallar qiymatlarini geometrik shaklda ifodalash natijasida quyidagi yotiq geometrik tasvir hosil bo’ladi:

	4,04	4,16
3,69	3,91	a

Demak, x = 0,05 qiymatdorlik darajasiga muvofiq tajriba guruhlarida qo’lga kiritilgan o’rtacha qiymatlar nazorat guruhlarida qayd etilgan o’rtacha qiymatdan yuqori ekanligi tasdiqlandi.

Matematik-statistik tahlilning yakuniy bosqichida tajriba va nazorat guruhlarida qayd etilgan kasbiy faoliyatga molashtirish ko’rsatkichlarining
o’rtacha qiymatlari ( Х = 4,1; Y = 3,8) hamda har ikki guruh uchun xos bo’lgan

65

ishonchli interval qiymatlari ( _т  0,10; _н  0,12 )ga asoslangan holda tajriba-sinov ishlarining sifat ko’rsatgichlari quyidagi formula yordamida aniqlandi:

• 
  _{усб } ^{(Х  }т ⁾ _ ^{4,1 0,06} _ ^4,04 _{1,03 > 1;} (Y  _н ) 3,8  0,11 3,91
  

• 
  _бдб  (Х  _т )  (Y  _н )  (4,1  0,06)  (3,8  0,11)  4,04  3,91  0,13 > 0;
  

Matematik-statistik tahlil natijalari bo’lajak o’qituvchilarning kasbiy faoliyatga moslashtirish darajasi baholash mezonining birdan, sinov ishlari davrida amaliyotga tatbiq etilgan maxsus metodika va dasturning samaradorligini baholash mezonining esa noldan kattaligini ko’rsatdi.

Bu esa tajriba guruhlarida nazorat guruhlariga qaraganda ilmiy-pedagogik tajribaning yakuniy bosqichida ifodalovchi ko’rsatgichlar asoslovchi tajriba ko’rsatkichlaridan keskin farq qilishini bildiradi. Ushbu holat tajriba-sinov ishlarining samarali tashkil etilganligini tщla tasdiqlaydi.
Shunday qilib, natijalar asosida bo’lajak o’qituvchilarning kasbiy
faoliyatga moslashtirish uchun tavsiya etilgan maxsus metodikaning samaradorligi bilan belgilandi. Tajriba va nazorat guruhlari misolida olib borilgan tajriba-sinov ishlari natijalarini qiyosiy o’rganish va statistik tahlil mazkur fikrning haqqoniyligini yana bir bor tasdiqladi.

66

61. 
    BOB BO’YICHA XULOSALAR
    

1. 
   Bo’lajak o’qituvchilarni kasbiy moslashtirish, avvallo mazkur ta’lim
   

muassasalaridagi shart-sharoit, imkoniyatlarning belgilangan malaka darajasidagi mutaxassislar tayyorlash talabiga mos kelish doirasini ilmiy-amaliy jihatdan tadqiq etishni nazarda tutadi. Bu esa tajriba-sinov ishlari davomida muammoning mazkur jihatiga alohida e’tibor qaratib, maxsus diagnostik metodlardan foydalanish zaruratini keltirib chiqaradi.

2. 
   Tadqiqot muammosining amaldagi xolatini tahlili bo’lajak
   

o’qituvchilarni kasbiy moslashtirishga yo’naltirilgan amaldagi metodikani ta’limning zamonaviy tendentsiyalari asosida takomillashtirish zaruratini asosladi va bu xulosa pedagogik tajriba-sinov ishlarida:

• 
  bo’lajak o’qituvchilarni kasbiy moslashtirishning innovatsion shakl va metodlarini aniqlash, amaliyotga tatbiq etishga alohida e’tibor berish lozimligini isbotladi.
  

3. Olib borilgan tajriba-sinov ishlari natijalarning miqdor ko’rsatkichlari

va qiyosiy tahlili bo’lajak o’qituvchilarni kasbiy moslashtirishda umumkasbiy va maxsus fanlarning o’qitilishiga innovatsion asosda yondashish ya’ni mazkur jarayonda pedagogik va axbrot texnologiyalaridan samarali foydalanish;

• 
  mustaqil-ijodiy faoliyatga yo’naltirilgan pedagogik jarayon mazmunini belgilash, uni amalga oshirish;
  

• 
  pedagogik amaliyot va uni tashkil etishning samarali yondashuvlarini ishlab chiqish;
  

• 
  talabalarning kasbiy tayyorgarlik darajasini tizimli, individuallashtirilgan holdagi interfaol o’qitish dasturlari orqali shakllantirib borish tadqiqot maqsadini amalga oshiruvchi zaruriy chora-tadbirlardan ekanligiga ishonch hosil qilindi.
  

67

UMUMIY XULOSALAR

Jamiyat rivojlanib, yosh avlod ta’lim-tarbiyasiga qo’yilgan ijtimoiy talablarning ortib borishi pedagog mutaxassislar tayyorlash tizimida ham mazmuniy va sifat jihatidan o’zgarishlar zaruratini yuzaga keltirmoqda. Ushbu muammoning dolzarbligini ta’kidlab, prezidentimiz I.Karimov “Biz yurtimizda yangi avlod, yangi tafakkur sohiblarini, ertaga o’rnimizga keladigan yoshlarni ma’naviy dunyosini shakllantirishda o’qituvchi mehnatini qanchalik muhim o’rin tutishini yaxshi bilamiz. Chunki, o’qituvchi nainki sinf xonasiga fayz va ziyo olib kiradigan, balki minglab murg’ak qalblarga ezgulik yog’dusini, hayot maktabini uqtiradigan mo’’tabar zotdir” degan edi. Shuning uchun ham bozor munosabatlari sharoitida oliy ma’lumotli pedagog kadrlarga bo’lgan jamiyat talablaridan kelib chiqib, malakali mutaxassislar tayyorlash zarurati yanada kuchaydi.
Tadqiqot muammosining ilmiy-nazariy asoslarini o’rganish, olib borilgan kuzatishlar va tahlil natijalari OTMlaridagi o’quv-tarbiya jarayoni bo’lajak o’qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayonida katta imkoniyatlarga ega ekanligini ko’rsatdi. Ammo mazkur jarayonga bir tomonlama yondashish mutaxassislarning sifat darajasiga sezilarli ta’sir ko’rsatayotganligi ham amaliyotda tasdiqlandi.
Oliy ta’lim muassasalaridagi ta’lim-tarbiya jarayonini ijtimoiy talablar, demokratik tamoyillar, shuningdek ishlab chiqarishning mutaxassis shaxsiga qo’yayotgan malakaviy talablaridan kelib chiqib modernizatsiyalash dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
Bo’lajak o’qituvchilarni kasbiy moslashtirishda ularning shaxsiy yo’nalganligi va kasbiy motivatsiyasi etakchi ijtimoiy-psixologik omillardan biri bo’lib, mazkur jihatlar ta’lim oluvchilarning tanlangan faoliyat sohasiga moslashish jarayonini jadallashtiradi.
Ya’ni, empirik tahlillar asosida bugungi kunda pedagog mutaxassislar tayyorlash jarayoniga yaxlit loyiha sifatida qaralib, unga nafaqat mazmun, balki o’qituvchi va talabalar faoliyati birligi misolida yondashish e’tibordan chetda
68

qolayotganligi aniqlandi. Bo’lajak o’qituvchilarni kasbiy moslashtirishga qo’yiladigan zamonaviy talablar mazkur ta’lim muassasalaridagi pedagogik jarayonni tashkillashtirishga nisabatan innovatsion yondashuv zaruratini keltirib chiqaradi. Bu esa tadqiqot doirasida kasbiy moslashtirish jarayoniga ta’sir etuvchi pedagogik-psixologik omillar va zaruriy shart-sharoitlarni aniqlashtirishni nazarda tutadi.

Shu bois, tadqiqot doirasida mazkur omillarning bo’lajak o’qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayoniga ta’siri o’rganildi va bu boradagi samarali chora-tadbirlar majmuasi ishlab chiqilib, amaliyotga tatbiq etildi.
Natijalarning yakuniy tahlili va pedagogik-tajriba sinov ishlarining samaradorlik darajasiga asoslanib, ilmiy tadqiqot ishi yuzasidan quyidagi

Download 1,24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: