Xufyona iqtisodning iqtisodiy xavfsizlikka ta’siri Tayyorladi: Junaydullayeva Asal & Axtamova Marjona

Ўзбекистонда яширин иқтисодиёт даражаси БМТ Ривожланиш Дастури изланишлари натижасида ЯИМга нисбатан 33 фоиздан 48 фоизгача деб баҳоланган.

“яширин” ишлайдиган ишчилар одатда ҳуқуқлари ҳимояланмаган, хавфсизликлари таъминланмаган, пенсия тизимидан узилган бўладилар. Давлат бюджетга тушимларнинг кам тушиши натижасида йўллар, истироҳат боғлари, кўчаларни ёритиш тизими каби жамоат иншоотлари қурилишига маблағ кам ажратилади. Сояда фаолият юритаётганларнинг “юки” расмий сектор вакиллари бўйнига тушиши натижасида бозордаги рақобат муҳити бузилади.
Аслини олганда, бундай “сояланиш”нинг шароитга қараб ҳам яхши ва ҳам ёмон тарафлари мавжуд. Бизнес юритиш ва ишлашга бюрократик ва коррупцион тўсиқлар мавжуд шароитда иқтисодиётнинг хуфёна қисмида топилган даромаднинг катта қисми барибир иқтисодиётнинг расмий қисмида сарфланади ва расмий қисмда ишлаб чиқариладиган товар ва хизматларга қўшимча талаб яратади, бу эса иқтисодий ўсишга туртки беради. Бундан ташқари, яширин иқтисодиёт инсонларни иш балан таъминланишида катта рол ўйнайди.
Ijobiy ta’siri
SALBIY TA’SIRI
Тегишли равишда, жаҳон мамлакатлари тажрибасини ўрганиш иқтисодиёти ривожланган мамлакатлар хуфёна иқтисодиёт кўламини камайтириш тарафдори эканликларини кўрсатади. Жумладан, Халқаро валюта жамғармаси маълумотларига қараганда даромади юқори мамлакатларда бундай иқтисодиёт кўлами ўртача 15 фоизни, ўрта даромадлиларда - 28 фоизни ва паст даромадлиларда – 39 фоизни ташкил этади.

Yashirin iqtisodiyot xavfsizlikka tahdid soluvchi hodisa, shu sababli yashirin iqtisodiyot iqtisodiy hodisa sifatida talqin etiladi. Yashirin iqtisodiyotning iqtisodiy mohiyati va huquqiy baholanishini farqlash zarur. Iqtisodiy jihatdan bu erkin bozor qonun ­qoidalariga mos kelmaganidan yashirin yuz beradigan munosabatdir. Bu munosabatda barcha yashirin unsurlarning manfaati uyg‘unlashadi. Bu yerda ayrim shaxslar yoxud guruhlar manfaatining amalga oshishi davlat va jamiyat manfaatlariga mos kelmaslik hisobidan bo‘ladi. Shu sababdan buni jamiyat qabul qilmaydi, u yashirin tus oladi. Jamiyatga ma’qul hodisalarni yuridik qonunlar tartiblaydi. Shuni nazarda tutib, yashirin iqtisodiy faoliyatni huquqiy jihatdan g‘ayriqonuniy, qonunlar man etadigan iqtisodiy faoliyat deb aytish mumkin. Yashirin iqtisodiyot ­ global hodisa, undan zarar ko‘rmagan mamlakat yo‘q, lekin yashirin iqtisodiyot darajasi har xil bo‘ladi. Bu yashirin iqtisodiyot ildizlari chuqur bo‘lishidan guvohlik beradi. Yashirin iqtisodiyot sabablari har xil talqin etiladi. Ular ob’yektiv va sub’yektiv bo‘lishiga e’tibor beriladi. Ular orasida qonunchilikning nomukammalligi, demokratiya tamoyillari va uning institutlari rivojlanmaganligi, davlatning kuchsizligi ajratiladi. Yashirin iqtisodiyotniig mavjudligini iqtisodiy tizimning o‘zidan qidirish kerak.