Xududlar va axolini epizootik va epifitotik favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilishni tashkil etish reja

O‘zbekistondagi suv omborlaridagi suv hajmi kuyidagicha:

1.	Toshkent	Suv ombori	250 mln. m^3
2.	Jizzax	Suv ombori	85 mln. m^3
3.	Kattaqurg‘on	Suv ombori	900 mln. m^3
4.	CHorvoq	Suv ombori	2 mln.-m^3
5.	Andijon	Suv ombori	1mlr.754 mln. M^3
6.	CHimqurgon	Suv ombori	300 mln. m^3
7.	Uchqizil	Suv ombori	165 mln. m^3
8.	Karkedon	Suv ombori	218 mln. m^3
9.	Kosansoy	Suv ombori	165 mln. m^3
10.	Kuyimozar	Suv ombori	300 mln. m^3

Vatanimizning tabiiy tuzilishi, gidrometeorologik sharoiti, muhandis-gidrogeologik inshootlari boshqa tabiiy ofatlar kabi toshqin bo‘lib turishi va uning xavfi yuqoriligidan dalolat beradi. Ayniqsa bu hodisa suv tarmoqlari atroflarida juda ko‘p tarqalgan. Toshqinlarning hosil bo‘lishi, garchan bir xil sababdan bo‘lsada, ya’ni ob-havo sharoitining keskin o‘zgarishi natijasida me’yoridan ko‘p yog‘ingarchilik bo‘lishi, aholi yashash joylari va hududlarga turli ta’sir ko‘rsatadi. Bular ichida eig kuchlisi halokatli toshqinlar hisoblanib, ular uzoq muddat yoqqan yomg‘ir natijasida yuzaga keladi. Bizning sharoitda toshqinlar bilan birga sellar doimiy kuzatiladi. Selli toshqinlar odatda qisqa vaqtda paydo bo‘lib, asosiy xususiyatlaridan biri shitob bilan suv kelishi oqibatida suv inshootlari atrofini, qirg‘oqlarni, ba’zan to‘g‘on va ko‘priklarni yuvib ketadi. Natijada suv sathining ko‘tarilishidan katta-katta maydonlarga suv bostirib yuborishi oqibatida shu joydagi ekinlar, muhandislik inshootlari katta zarar ko‘radi. Bunday noxush holatlarning oldini olish bo‘yicha ilmiy muassasalar muammoning echimiga katta e’tibor berib keng miqyosdagi izlanishlar olib borayotgan bo‘lsa, hukumat, mahalliy hokimiyat organlari rahbarlari esa joylarda mavsum sharoitida tayyorgarlik ko‘rish va tadbirlarni uyushqoqlik bilan qisqa muddatda o‘tkazish yo‘llarini ishlab chiqishmokda. Ayniqsa daryolar, soylar va turli gidroinshootlar atroflarida sohillarni mustahkamlash, obod maskanlarga aylantirish vazifalari hukumat qarorlarida o‘z aksini topgan. SHu bois, turli suv inshootlari atrofidagi maydonlarni go‘zal go‘shaga aylantirib odamlar hordiq chiqaradigan kichik-kichik dam olish shohobchalari tashkil etish mahalla qo‘mitasi faollarining diqkat-e’tiborida bo‘lishi kerak. Lekin. yuqorida ta’kidlaganimizdek, tabiiy ofatlar to‘satdan paydo bo‘lib, hayotimizga katta xavf solishi bilan birga chegara tanlamaydi. Erning zaif va pastkam joylarini butkul buzib yuboradi. Respublikamizda ro‘y beradigan toshqinlarning yana bir xususiyati, ular qo‘shni davlatlar hududlarida paydo bo‘lib, butun talafotni bizning aholi va hududlarga etkazadi. CHunki, Vatanimizning sharqiy, janubi-sharqiy hududlari baland tog‘liklar bilan o‘ralgani uchun suv tarmoklarining boshlanish qismi qo‘shni davlatlarda bo‘lgan, shu tog‘lardagi buloqlardan to‘planadi. SHu bilan birga ko‘pgina daryolarning boshlanish joyida muzliklar, ko‘llar bo‘lgani uchun ob-havo harorati ko‘tarilib ketishi oqibatida ulardagi suv miqdorining oshishi ham ma’lum xavf tug‘diradi. Mazkur muammoning oldini olish va doimiy kuzatish bo‘yicha «O‘zgidromet» tasarrufidagi tarmoq kuzatish xizmati xodimlari mavsumiy vaqtlarda tunu-kun ish olib boradilar. SHu kabi tashkilotlar qo‘shni davlat hududlarida ham mavjud. Hozirgi davrning talabi bo‘yicha olib borilayotgan tadbirlar amaliy jihatdan samarali bo‘lishi uchun Markaziy Osiyo davlatlarining kuzatish xizmatlari orasida ma’lumot ayirboshlash ishlarini yo‘lga qo‘yish, doimo ishonchli ma’lumot bilan hamkorlikda ish olib borishni taqozo etmoqda. Bunga yaqqol misol tariqasida XX asrning oxirida “SHohimardon fojiasi” deb tarixga muhrlangan Farg‘ona vodiysidagi fojiani keltirish mumkin. YUqorida qayd qilinganidek, mazkur fojia qo‘shni Qirg‘iziston mamlakati hududida boshlanib SHohimardonsoy bo‘yiga juda katta talafotlar keltirdi. Fojianing asosiy sababi yoz oylarida harorat keskin ko‘tarilishi bilan Qirg‘izistonning O‘sh viloyati tog‘liklaridagi Oqsuv Daryosining yuqori qismida joylashgan qor va muzlar erishi oqibatida suv miqdori birdaniga oshib ketib, soatiga 200 m/soniya tezlikda harakat qilishi natijasida SHohimardonsoy va uning quyi oqimlarida sel oqovalariga aylandi. Natijada ko‘pgina insonlar nobudgarchiligi bilan (100 dan ortiq), shu joydagi kommunikatsiya inshootlari, yo‘llar, maishiy xizmat maskanlariga katta talafot etkazdi. Jumladan, 52 xo‘jalik, 36 ta dam olish maskani, 4 ta bolalar oromgohlari va boshqa yirik miqyosda olib borilgan tadbirlar natijasida aholi xavfsiz joylarga ko‘chiriddi. Tabiiy ofat oqibatlarini bartaraf egashga respublikadagi barcha tashkilotlar o‘z hissalarini qo‘shishdi.
Aholi va hududlarni toshqin, sellardan muhofaza qilishning birinchi talabi daryo, soy o‘zanlari atrofini mustahkamlashdan iborat. SHunday tadbirlar Oqsuv va SHoximardonsoy atroflarida olib borilib, qirg‘oqlar qum-shag‘al, temir-beton mahsulotlari bilan mustahkamlandi.
Albatta, respublikamizda bunday joylar ko‘plab uchrab turadi va hayotimiz xavfli jarayonlardan kafolatlanmagan. SHuning uchun aholi yashaydigan hududlarda ma’lum xavfsizlik choralarini oldindan ko‘rib qo‘yishimiz, hushyorlikni oshirishimiz zamon talabidir. Bunday holatlarda birinchi galda amalga oshiriladigan ishlardan yana biri aholini o‘z vaqtida ogohlantirishdir. Lekin, ogohlantirishdan avval aholini tabiiy ofatga tayyorlash zarur. Buning uchun tushuntirish ishlari bilan bir qatorda tabiiy ofatlarning sababi, tarqalishi to‘g‘risida ma’lumot berib, ro‘y bergan taqdirda avvalo xotirjamlikni saqlash, ortiqcha vahimaga berilmaslik alomatlarini har birimizning qalbimizga singdirishimiz kerak. SHundagina holatni tez baholay olamiz va harakatni to‘g‘ri olib boramiz.