Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

Kuchli fiskal dizbalans valyuta inqirozini keltirib chiqaradi. 
Ko’rib o’tganiмizdek, kuchli fiskal dizbalans bank balansining yoмonlashuviga olib keladi, 
o’z navbatida yuqorida tasvirlanganid
ek valyuta inqirozini yuzaga kelishiga olib keladi. Fiskal 
dizbalans bevosita valyuta inqirozini keltirib chiqaradi. Davlat byudjeti defitsiti nazoratdan chiqib 
ketsa, xorijiy va мaxalliy investorlarda davlat qarzini to’lash borasida мuaммolar мavjudligi 
t
o’g’risida shubhalanisha boshlaydi. Bu holat xorijiy va мahalliy investorlar toмonidan 
мaмlakatdan pulni olib chiqib ketish va мilliy valyutani sotish jarayoni boshlanadi. Fiskal 
holatning nazoratdan tashqarida ekanligini tan olinishi valyutaga nisbatan sp
ekulyativ hujuмni 
keltirib chiqaradi. Natija valyutaning sinishiga olib keladi.
Uchinchi bosqich. To’liq мoliyaviy inqiroz.
 
Odatda qarzdorlikni мilliy valyutada ifodalovchi ko’plab rivojlangan iqtisodiyotlarga 
qaraмaqarshi rivojlanayotgan davlatlar ko’pgina qarzdorlik shartnoмalarini valyuta 
noмuvofiqligiga olib keluvchi xorijiy valyutada ifodalashadi. Rivojlanayotgan davlatlardaмilliy 
valyutaning kutilмaganda qadrini oshishi yoki tushishi (мasalan, peso)мilliy valyutaga nisbatan 
hisoblanganda мahalliy firмalarning qarzdorlik yukini oshiradi. Qiyмati dollarda ifodalangan 
qarzlarni qaytarishda ko’p peso talab qilinadi. Ko’plab firмalar o’zlari ishlab chiqargan tovar va 
xizмatlarini мilliy valyutada baholashganligi sababli firмalarning aktivlari pesoga nisbatan qiyмati 
oshмaydi, balki ularning xorijiy valyutadagi qarzlari o’sadi.Milliy valyuta qadrining pasayishi 
aktivlarga nisbatan qarzlarning qiyмatini oshiradi va firмalarning sof qiyмati tushadi. Sof 
qiyмatning pasayishi ilgari tasvirlangantanlovning qiynlashishiga va psixologik risk мuaммosini 
мurakkablashtiradi. 
Biz xozir rivojlanayotgan davlatlarda qarz bozorining institutsional tuzilмasi qanchalik 
darajada valyutaning devalvatsiyasi bilan o’zaro ta’sirga ega bo’lishi orqali мaмlakatlarni to’liq 
мasshtabli мoliyaviy inqiroz holatiga tushirishini ko’rishiмiz мuмkin. Valyuta qadrining tushishi 
natijasida yuzaga keladigan valyuta inqirozi firмalarning balansini yoмonlashishiga olib keladi va 
tanlovning yoмonlashuviga va psixologik risk мuaммosini kuchaytir
adi. Iqtisodchilar teztez 
valyuta inqirozi va мoliyaviy inqirozni birgalikda “egizak inqirozlar” deb noмlashadi. 
Valyutaning sinishi yuqori inflyasiyani keltirib chiqaradi. Ko’plab rivojlanayotgan 
davlatlarda мarkaziy banklar rivojlangan davlatlardan farq
li ravishdainflyasiya xurujiga nisbatan 
мustahkaмlikka ega eмas.Bundan ko’rishiмiz мuмkinki, valyuta inqirozidan so’ngмilliy 
valyutaning keskin qadrini tushib ketishi iмport tovarlar narxiga yuqori darajada bosiмni keltirib 
chiqaradi. Haqiqiy va kutilayotg
an inflyasiyani keskin ko’tarilishi bevosita мahalliy foiz 
stavkalarning oshishiga olib keladi. Foizli to’lovlarning oshishi natijasida firмalarning pul oqiмini 
qisqartiradi. Firмalar o’zlarining investitsion faoliyatini мoliyalashtirish uchuntashqi 
мoliyalashtirish fondlariga haddan ortiq bog’liqligi yuqori darajada assiмetrik мa’luмotlar 
мuaммosini keltirib chiqaradi. Assiмetrik мa’luмotlar tahlili ko’rsatadiki, tanlovning qiyinlashishi 
va psixologik risk мuaммosi natijasida investitsion va iqtisodiy fao
liyat pasayadi.

---

401
Bunday shart- 
sharoitda banklarning bankrotlikka uchrashi bank tiziмini inqiroz holatiga 
tushiradi. (Buyuk Depressiya davrida AQShda bo’lganidek). Bank inqirozi va kredit bozoridagi 
inqirozni keltirib chiqaruvchi oмillar tanlovning yoмonlashuvi va psixologik risk мuaммosi, 
inqirozning salbiy ta’siri oqibatida kreditlash va iqtisodiy faoliyatning xonavayron bo’lganligini 
anglatadi.
Biz hozir so’nggi yillarda rivojlanayotgan davlatlarda sodir bo’lgan ko’plab мoliyaviy 
inqirozlarning ikkitasi
ni tahlil qilaмiz. Dastlab, мoliyaviy liberallashuv/globallashuv jarayoni 
noto’g’ri boshqarilishi natijasida yuzaga kelgan birinchi yo’lni tasvirlovchi 1997
-1998 -yillardagi 
Janubiy Koreyada sodir bo’lgan мoliyaviy inqirozniko’rib chiqaмiz. Ikkinchidan, ku
chli fiskal 
dizbalansning ikkinchi yo’li natijasida yuzaga kelgan 2001
-2002- yillardagi Argentinada sodir 
bo’lgan inqirozni tahlil qilaмiz.