Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

muomala vositasi 
bozor ishtirokchilari o’rtasida tovarlarni oldi –
sotdisi va 
xizmatlarni ko’rsatish jarayonida
namoyon bo’ladi. Ushbu jarayonda pul vositachi rolini bajaradi. 
Pulning muomala vositasi funksiyasini bajarishining bir sharti mavjudki, u ham bo’lsa, 
tovarlarni sotib olish va xizmatlarni ko’rsatish uchun to’lov bir vaqtda amalga oshiriladi. Pulning 
ushbu funksiyasini bajarishda bevosita naqd pullar ishtirok etishi talab etiladi. 
Ayirboshlash jarayonida tovarlar bir marta qatnashib muomala maydonini tark etsa, pul 
muomala vositasi funksiyasi yordamida ushbu jarayonga qayta 
–
qayta kelaveradi. Iqtisodiyotda 
pulning banklar orqali aylanish tezligi qancha yuqori bo’lsa, tovarlarni sotib olish uchun 
muomalaga zarur bo’lgan pul massasiga talab shuncha pasayadi. 
Pulning muomala vositasi funksiyasi o’zaro iqtisodiy munosabatlarda ishtirok etayotgan 
tomonlarning faoliyati ustidan nazorat vositasi sifatida maydonga chiqadi. Markazdan 
rejalashtirish davrida pulning muomala vositasi bir muncha chegaralangan edi. Natijada, 

---

157
odamlarning qo’lida naqd pullar bo’lishiga qaramasdan o’zlari istagan tovarlarni sotib ololmas
di 
yoki sotib olishga imkoniyat bo’lmagan.
Bozor munosabatalarining takomillashuvi va rivojlangan mamlakatlarda fan 
–
texnika 
taraqqiyotining taboro jadallashib borishi pulning muomala vositasi funksiyasining ahamiyatini 
bir qadar pasayishiga sabab bo’lmoq
da. Chunki, mamlakat pul oboroti tarkibida naqd pul bilan 
amalga oshirilayotgan hisob 
–
kitoblarning ulushi kamayib bormoqda. Naqd pullar asosan aholi 
tomonidan foydalanishi, keyingi yillarda plastik kartochkalarning ko’plab turlari joriy etilishi, 
hisob 
–
kitoblarda naqd pulsiz to’lovlar hajmining ortib borishi kabi holatlar pulning muomala 
vositasi funksiyasining ahamiyatini pasayishiga olib kelmoqda. Masalan, 1994 
–
1997 yillarda 
Angliya va Fransiyada 10%, Kanada va Germaniyada 7%, AQShda 2% ishchi xodimlargina ish 
haqlarini naqd pulda olishgan. 
Tovarlar sotilganda va xizmatlar ko’rsatilganda, ular uchun to’lov kechiktirib amalga 
oshirilgan barcha holatlarda pul